204. rocznica śmierci Tomasza hr. Ostrowskiego

Opublikowano: 8 lutego 2021

5 lutego 1817 r. zmarł w Warszawie Tomasz Adam Roman hr. Ostrowski herbu Rawicz, prezes Senatu Królestwa Polskiego, a niegdyś podskarbi nadworny koronny, poseł na Sejm Czteroletni, założyciel Kuźnic Tomaszowskich nad Wolbórką, od których zaczęła się historia przyszłego Tomaszowa Mazowieckiego.

W ostatnich tygodniach życia chorował, co opisał jego syn Antoni Jan hr. Ostrowski w rękopisie zatytułowanym „Dziennik fizjologicznych spostrzeżeń w słabości Najukochańszego Ojca i inne zanotowania”, przechowywanym w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie (zespół: Archiwum Ostrowskich z Ujazdu, sygn. 162).

Nieuchronny koniec sędziwego patriarchy rodu głęboko zasmucił najbliższych. Antoni na bieżąco zapisywał emocje targające rodziną: „Od dni kilku cała nasza familia nie żyje, nie oddycha tylko smutkiem, obawą największego nieszczęścia i rzewnym rozczuleniem nad niebezpiecznym, pełnym cierpień fizycznych i moralnych, nad zastraszającym stanem zdrowia najlepszego z Ojców, ukochanej Głowy Domu naszego”. W kolejnych dniach prowadził dziennik, a zapiski czasem prowadzone drżącą ręką, słabiej czytelne, w większej części po polsku, w mniejszej po francusku, miały w traumatycznej sytuacji znaczenie autoterapeutyczne.

„Ostatniej nocy życia po kilkakrotnie najwyraźniej wołał na mnie P[anie] Antoni, och już niedobrze ze mną, cale niedobrze, a nie wiem jak to będzie? A który dzień? Jak się ten dzień nazywa? I znowu o jakiejś Mszy, Sakramentach; mniej jednak było niedostatku poznania i pamięci (…). Otoczyliśmy łoże Jego, już on dla dzieci żyć przestał, żył tylko dla tych duchów, które zaledwo w nas pozostały; czyli raczej żył tylko w tych myślach naszych, które razem z nim do wieczności już się przenosiły. Jedyną w tym znajdowały dzieci pociechę, że już się zdawało że się w jedną z Ojcem wybierały podróż. (…) troskliwość siostry Ludwiki wyszukiwała miejsce na którymby najlżej z najmniejszą boleścią oddać ostatnie tchnienie. Lecz wszędzie było niedobrze, niewygodnie, niespokojnie. (…) Doktorzy nas nie opuszczali kolejno pilnując; zadawali ostatnie lekarskie wzbudzające środki. Lecz na próżno, na chwilę nie było lepiej. (…) Koło godziny drugiej po południu zapowiedział Czekierski [Józef Czekierski herbu Rawicz (1777-1827), kierownik Katedry Chirurgii Uniwersytetu Warszawskiego] bliski koniec. Oświadczył, że czas księdza przywołać dla dopełnienia co w tej mierze religia czynić rozkazuje. Przywołany ks. Siarkiewicz misjonarz (…) przemawiał do serca zapewne jedynie Niebem i dziećmi zajętego, wzywał do skruchy i nadziei. Odpowiadał na to Ojciec gestami, że Boga kocha, że pragnie Go oglądać; lecz coś w nas tchnęło, że wolałby mieć przy sobie swego spowiednika, kapucyna, gwardiana. Jakoż ten był w pogotowiu, pokazał się i odezwał łagodnym głosem pociech religijnych; widocznie przytomność tego kapłana była mu przyjemną, zaczął się bardziej rozczulać, rozrzewniać widokiem dzieci. Oblegliśmy na kolanach łoże Ojca. Wlepiliśmy oczy nasze w jego już wypogadzającą się twarz; schodził już z tejże obraz dręczących go dolegliwości, wyjaśniło się czoło. Siwe włosy zdawały się być zamienione w promienie nieprzemiennego szczęścia i chwały. Godność Człowieka nieśmiertelnego na jawie pokazała się w całej umierającego Ojca postaci. Okazywał wymownymi gestami skruchę, miłość ku dzieciom, nadzieję w Bogu. Zawołał głosem przenikającym, swą nadludzką dzielnością: „P[anie] Antoni… Panie Antoni… cóż dalej, pamiętaj”. Wiele chciał mówić, nie mógł. Rzekł: „pamiętajcie o duszy, żegnam Was” i znowu „P[anie] Antoni” (…).  Władać przestał, stygnął, oczy w nas wlepił, coraz lżej oddychał, nie konał. Skończył, raczej usnął w Bogu.

Dzieci zostały bez Ojca i dopiero potokami łez zalały się, które płynąć z niewyczerpanego źródła nie ustaną, chyba z życiem”.

Tomasz hr. Ostrowski żył 81 lat, 1 miesiąc i 15 dni. Zmarł w należącym do Ostrowskich pałacu przy ul. Miodowej 8. Pochowany został w ufundowanym przez siebie kościele św. Klemensa w Nadarzynie.

dr Daniel Warzocha
adiunkt działu historyczno-numizmatycznego

Ilustracje: Tomasz hr. Ostrowski, rycina z „Tygodnika Ilustrowanego” 1863, nr 172 (zbiory Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. Antoniego hr. Ostrowskiego); pierwsza strona „Dziennika fizjologicznych spostrzeżeń…” (AGAD, fot. D. Warzocha)

Zobacz również

Kartka pocztowa z Auschwitz – tłumaczenie
Publikujemy treść kartki pocztowej wysłanej 27 października 1943 r. z niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau przez 19-letnią tomaszowiankę Irenę Kańską. „Moja...
Więcej
Cześć i chwała Bohaterom! Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej
14 lutego 2025 r. po raz pierwszy obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej. Nowe święto państwowe zostało uchwalone 9...
Więcej

Partnerzy

Kontakt

Muzeum w Tomaszowie Maz. im. Antoniego hr. Ostrowskiego

ul. POW 11/15
97-200 Tomaszów Mazowiecki

Godziny otwarcia

Pon. nieczynne dla zwiedzających
Wt. 9:00 – 16:00
Śr. 9:00 – 16:00
Czw. 9:00 – 16:00
Pt. 9:00 – 16:00
Sob. 10:00 – 16:00
Niedz. 10:00 – 16:00

Biuro czynne od poniedziałku do piątku w godzinach: 8:00 – 16:00

Bilety

Bilet wstępu do Muzeum – normalny 10,00 zł/os.
Bilet wstępu do Muzeum – ulgowy 5,00 zł/os.
Bilet za warsztaty muzealne 10,00 zł/os.
Bilet za warsztaty muzealne dla Muzealnej Akademii Malucha 8,00 zł/os.
Bilet za lekcje muzealne 5,00 zł/os.
Bilet z Kartą Dużej Rodziny 3,00 zł/os.
Dzieci do lat 7 (zwiedzanie indywidualne) wstęp bezpłatny
We wtorek wstęp bezpłatny
Oprowadzanie z przewodnikiem 30,00 zł
Karta Tomaszowianina 5,00 zł/os.
Karta Tomaszowianina Rodzina 3+ – rodzice (opiekunowie) 5,00 zł/os., dzieci wstęp bezpłatny
Karta Młodego Tomaszowianina wstęp bezpłatny
Karta Tomaszowianina Seniora wstęp bezpłatny