18 maja 2024 r. minęła 80. rocznica jednego z największych zwycięstw polskiego oręża – w bitwie o Monte Cassino. Była to także największa walka stoczona przez żołnierzy II Korpusu gen. Władysława Andersa.
Przypomnijmy sylwetki kilku tomaszowian walczących w tej historycznej bitwie.
Stefan Kaczuba (ur. 03.06.1913 w Popielawach, zm. 9.01.1986 w Tomaszowie Mazowieckim). Uczestnik wojny obronnej w 1939 r. – żołnierz 31 pułku Strzelców Kaniowskich 10 Dywizji Piechoty; żołnierz Armii Polskiej w ZSRR oraz Armii Polskiej na Wschodzie; uczestnik wojny na froncie zachodnim – sierżant pil. 303 Dywizjonu Myśliwskiego Warszawskiego im. Tadeusza Kościuszki oraz prawdopodobnie 318 dywizjonu myśliwsko-rozpoznawczego Gdańskiego Polskich Sił Powietrznych (PSP) w Wielkiej Brytanii.
We wrześniu 1939 r. zmobilizowany został do wojska. Otrzymał przydział do 31 pułku piechoty działającego w ramach Armii „Łódź”. Pierwszą walkę z Niemcami stoczył pod Sieradzem, następnie poprzez Łódź razem ze swoją jednostką wycofał się do Warszawy. 16 września objął służbę na Okęciu. 18 września rozpoczął dalszy odwrót na wschód. We Włodzimierzu Wołyńskim wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną. W latach 1939-1941 przetrzymywany był w ZSRR w jednym z obozów pracy dla jeńców (podoficerów i szeregowców).
W 1941 r. wstąpił do Armii Polskiej w ZSRR organizowanej pod dowództwem gen. Władysława Andersa. W 1942 r. ewakuowany został do Iranu. Otrzymał przydział do brytyjskiej szkoły lotniczej w Egipcie, gdzie odbył intensywne półtoraroczne szkolenie.
W 1943 r. skierowany został do Wielkiej Brytanii w ramach uzupełnień dla polskiego personelu lotniczego. Przydzielony do słynnego 303 Dywizjonu Myśliwskiego Warszawskiego im. Tadeusza Kościuszki. Latał przede wszystkim w osłonie alianckich wypraw bombowych udających się nad Niemcy.
W 1944 r. znalazł si w grupie polskich lotników oddelegowanych do walk we Włoszech. Przez kilka miesięcy był najprawdopodobniej pilotem 318 Dywizjonu Myśliwsko-Rozpoznawczego PSP. Dywizjon ten aktywnie współdziałał z 2 Korpusem PSZ podczas bitew o Monte Cassino i Anconę (maj – lipiec 1944 r). W dywizjonie 318 był nadmiar pilot6w, wielu więc Polaków latało bezpośrednio w dywizjonach brytyjskich we Włoszech. Być może Stefan Kaczuba walczył w dywizjonie brytyjskim.
Już w sierpniu tego samego roku wraz z kolegami ze swojego macierzystego 303 Dywizjonu, startując z Anglii wspierał z powietrza polskich pancerniaków toczących ciężkie walki pod Falaise we Francji. W tym tez czasie otrzymał awans na sierżanta. Kolejny etap walk to następne loty w osłonie amerykańskich wypraw bombowych nad Niemcy.
Przełomowy dla bojowej działalności sierż. Stefana Kaczuby był dzień 16 marca 1945 r. Poleciał wówczas w osłonie kolejnej wyprawy bombowej nad Niemcy. Lot z Anglii był spokojny, bombardowanie skuteczne. W drodze powrotnej samoloty znalazły się jednak niespodziewanie w strefie silnego niemieckiego ognia przeciwlotniczego. Kilka samolotów zostało zestrzelonych, inne uszkodzone. Wśród uszkodzonych maszyn, które kontynuowały jednak lot na macierzyste lotniska był samolot pilotowany przez sierż. Stefana Kaczubę. Maszyna nieustannie traciła wysokość. Będąc już nad Anglię zdecydował się lądować w przygodnym terenie. Podczas lądowania samolot uległ rozbiciu i spłonął. Lecący razem z sierż. Stefanem Kaczubą nawigator zginął. On sam mimo, że był ciężko ranny wyczołgał się z płonącej maszyny. Trafił do szpitala w Liverpoolu. Podczas operacji amputowano mu prawą nogę. W październiku 1946 r. powrócił do Polski. Za udział w walkach odznaczony został wieloma odznaczeniami zarówno polskimi jak i brytyjskimi. Po wojnie brał udział w spotkaniach z młodzieżą tomaszowską, organizowanych przez ZBoWiD.
Józef Kosiór (1913-1984). Tomaszowski robotnik, zmobilizowany we wrześniu 1939 r., walczył w kampanii wrześniowej. Wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną i w latach 1939-1941 więziony w ZSRR. Wstąpił do Armii Polskiej dowodzonej przez gen. Andersa i z nią opuścił ZSRR. Znalazł się w 7 pułku artylerii przeciwlotniczej lekkiej. Był kierowcą-mechanikiem. Walczył we Włoszech (1944-1945). Do Polski powrócił w 1946 r.
Stanisław Kuta (ur. 15.04.1915 w Królowej Woli, zm. 6.04.2005 w Tomaszowie Mazowieckim). We wrześniu 1939 r. walczył w szeregach Suwalskiej Brygady Kawalerii. 23.09.1939 r. internowany na Litwie. Po zajęciu Litwy przez ZSRR skazany na kilka lat ciężkich robót na Półwyspie Kola. Następnie w Armii Polskiej w ZSRR pod dowództwem gen. Andersa. Ewakuowany do Iranu, a następnie Iraku. W 2 Brygadzie Pancernej znalazł się w odtworzonym 1 Pułku Ułanów Krechowieckich (pancernym). Walczył m.in. pod Monte Cassino. Był dowódcą czołgu, ranny pod Bolonią. Do Polski powrócił w maju 1947 r.
Tadeusz Winiarski (ur. 15.02.1914 w Tomaszowie Mazowieckim, zm. 7.04.1984 tamże). 19.09.1939 przekroczył granicę węgierską. W maju 1940 r. przez Jugosławię, Grecję i Turcję przedostał się do Palestyny. Od 24.08.1940 r. służył w kompanii łączności Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Walczył pod Tobrukiem i Monte Cassino. Ranny pod Aleksandrią, następnie w służbie technicznej (odpowiadał za stan samochodów ciągnących działa). Awansowany pod Tobrukiem do stopnia kaprala, a we Włoszech – plutonowego. Powrócił z Wielkiej Brytanii do Polski w 1947 r. Otrzymał brytyjskie odznaczenia Africa Star, Italy Star, The Defence Medal, Military Medal.
Michał Wychowałek (ur. 17.09.1913 w Ławkach w powiecie opoczyńskim, zm. 9.01.1997 w Tomaszowie Mazowieckim). Zmobilizowany do 4 pułku artylerii ciężkiej (II plutonu stacjonującego przed wojną w Tomaszowie). 17.09.1939 r. wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną i wywieziony w głąb ZSRR. Wolność odzyskał po układzie Sikorski – Majski. 15.09.1941 wstąpił do tworzonej w ZSRR Armii Polskiej. Ewakuowany przez Iran, Irak i Afrykę walczył we Włoszech – pod Monte Cassino, Ankoną i Rimini. We wrześniu 1946 r. ze swą jednostką przewieziony do Wielkiej Brytanii w celu demobilizacji. 20.12.1946 powrócił do Polski. Był pracownikiem fizycznym ZWCh „Wistom”. Odznaczony brytyjskimi odznaczeniami Italy Star, The 1939-1945 Star, odznaką pamiątkową Monte Cassino.
dr Daniel Warzocha
kustosz działu historyczno-numizmatycznego
Ilustracje:
1 – Pocztówka pamiątkowa wydana po bitwie o Monte Cassino (zbiory Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim – dalej MTM).
2 – Stefan Kaczuba (A. Kędzierski, Tomaszowianie na bitewnych szlakach II wojny światowej, Tomaszów Mazowiecki 1999).
3 – Józef Kosiór (zbiory MTM).
4 – Stanisław Kuta (zbiory MTM).
5 – Odznaka pamiątkowa Stanisława Kuty (zbiory MTM; A. Kędzierski, Tomaszowianie na bitewnych szlakach…).
6 – Tadeusz Winiarski (zbiory MTM).
7 – Odznaki pamiątkowe Tadeusz Winiarskiego (zbiory MTM; A. Kędzierski, Tomaszowianie na bitewnych szlakach…).
8 – Michał Wychowałek (zbiory MTM).
9 – Odznaka pamiątkowa Michała Wychowałka (zbiory MTM).
