PRYSZCZEL – „szmaragdowy klejnot” w tomaszowskim parku

Opublikowano: 5 listopada 2020

Do czasu odkrycia, że przyczyną wielu chorób są bakterie (druga połowa XIX, prace Ludwika Pasteura i Roberta Kocha), a także poznania zasad aseptyki (utrzymywanie w czystości narzędzi i pomieszczeń w których przeprowadza się zabiegi) działania medyczne były areną często tragicznych w skutkach prób i błędów. Przez stulecia korzystano ze starożytnej teorii humoralnej według której, zachwianie równowagi między czterema humorami, czyli płynami znajdującymi się w ciele – krwią, żółcią, czarna żółcią (prawdopodobnie ciemna krew żylna) i flegmą (wg. teorii humoralnej powstającą w mózgu) – prowadzi do choroby. Dlatego też podstawowymi metodami leczenia było doprowadzenie do wycieku z ciała człowieka, któregoś z płynów ustrojowych, aby zachować ich równowagę wewnątrz organizmu. Najczęściej odbywało się to przez puszczanie krwi, wywoływanie wymiotów, wypocenie, enemy (czyli lewatywy) i podawanie lekarstw przeczyszczających. Jedną z metod na wydobycie płynów z organizmu były wezykatorie czyli plastry sporządzone z kantarydyny, wywołujące pęcherze na skórze. W XIX wieku stosowano miksturę składającą się z wosku, smalcu i sproszkowanych pryszczeli lekarskich (nazwa już nam coś sugeruje). Powodowała pojawienie się pęcherzy, których zadaniem według ówczesnych lekarzy było właśnie wyciągnięcie choroby z organizmu. Lytta vesicatoria L. czyli pryszczel lekarski bądź majka lekarska to chrząszcz z rodziny oleicowatych, bohater tej migawki przyrodniczo-historycznej, który odegrał bardzo ważną rolę w historii medycyny. W ciele chrząszczy o mieniących się zielonkawo pokrywach skrzydeł stwierdzono obecność właśnie kantarydyny, trucizny, której toksyczność porównywalna jest z cyjankiem i strychniną. Spożycie dawki powyżej 1,5 grama jest śmiertelne. Chrząszcz był niegdyś masowo otrząsany z drzew, a następnie suszony. Warto zaznaczyć, że kantarydynę stosowano także jako środek mający na celu pobudzenie seksualne (np. w starożytnym Rzymie). Jednakże niewłaściwe dawkowanie często kończyło się poważnymi stanami zapalnymi w obrębie narządów układu moczowo-płciowego. Do czego pryszczelowi potrzebna jest taka trucizna? Okazuje się, że tylko u samców zachodzi produkcja kantarydyny. W czasie kopulacji przekazuje on samicy nieco trucizny. Składane przez samiczkę jajeczka pokryte są kantarydyną i zabezpieczone przed ewentualnym zjedzeniem. W trakcie badań terenowych prowadzonych w tomaszowskim Parku Miejskim natknęłam się na okaz pryszczela, który prawdopodobnie spadł z jesionu (był to chłodny, czerwcowy poranek). Zapewne żerował na liściach. Pryszczele spotkać możemy także na lilakach, klonach, topolach. Wyglądają trochę jak szmaragdowe klejnoty ze złotym połyskiem. W sytuacji zagrożenia wydzielają oleistą substancję zawierającą znaczne ilości kantarydyny. Nie należy ich dotykać. W przeciwnym razie o działaniu trucizny przekonamy się na własnej skórze – dosłownie.

Dziękuję Panu Zbigniewowi Mocarskiemu z Zespołu Nadpilicznych Parków Krajobrazowych za pomoc w oznaczeniu znalezionego pryszczela lekarskiego.

Zobacz również

Kartka pocztowa z Auschwitz – tłumaczenie
Publikujemy treść kartki pocztowej wysłanej 27 października 1943 r. z niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau przez 19-letnią tomaszowiankę Irenę Kańską. „Moja...
Więcej
Cześć i chwała Bohaterom! Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej
14 lutego 2025 r. po raz pierwszy obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej. Nowe święto państwowe zostało uchwalone 9...
Więcej

Partnerzy

Kontakt

Muzeum w Tomaszowie Maz. im. Antoniego hr. Ostrowskiego

ul. POW 11/15
97-200 Tomaszów Mazowiecki

Godziny otwarcia

Pon. nieczynne dla zwiedzających
Wt. 9:00 – 16:00
Śr. 9:00 – 16:00
Czw. 9:00 – 16:00
Pt. 9:00 – 16:00
Sob. 10:00 – 16:00
Niedz. 10:00 – 16:00

Biuro czynne od poniedziałku do piątku w godzinach: 8:00 – 16:00

Bilety

Bilet wstępu do Muzeum – normalny 10,00 zł/os.
Bilet wstępu do Muzeum – ulgowy 5,00 zł/os.
Bilet za warsztaty muzealne 10,00 zł/os.
Bilet za warsztaty muzealne dla Muzealnej Akademii Malucha 8,00 zł/os.
Bilet za lekcje muzealne 5,00 zł/os.
Bilet z Kartą Dużej Rodziny 3,00 zł/os.
Dzieci do lat 7 (zwiedzanie indywidualne) wstęp bezpłatny
We wtorek wstęp bezpłatny
Oprowadzanie z przewodnikiem 30,00 zł
Karta Tomaszowianina 5,00 zł/os.
Karta Tomaszowianina Rodzina 3+ – rodzice (opiekunowie) 5,00 zł/os., dzieci wstęp bezpłatny
Karta Młodego Tomaszowianina wstęp bezpłatny
Karta Tomaszowianina Seniora wstęp bezpłatny