W ubiegłym miesiącu minęła 80. rocznica wybuchu II wojny światowej i bitwy tomaszowskiej, za trzy i pół miesiąca obchodzić będziemy 75. rocznicę wyzwolenia Tomaszowa Mazowieckiego spod okupacji niemieckiej. Przedstawiamy jeden z obiektów związanych z tymi wydarzeniami.
Album posiada czarną, sztywną okładkę. Wytłoczono na niej złotą farbą tytuł w językach polskim i rosyjskim: „Album Pamiątkowy Poległym Żołnierzom Armii Czerwonej przy Oswobodzeniu Tomaszowa Mazowieckiego 1945”. Analogiczny tekst drukowany znalazł się na stronie tytułowej. Na kolejnych stronach przyklejono fotografie przedstawiające nieistniejący dziś Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej, uroczystość jego odsłonięcia oraz ulokowane przy nim groby poległych żołnierzy radzieckich. Na końcu znalazły się zdjęcia projektanta pomnika kpt. W. J. Garanina oraz wyróżniających się robotników-budowniczych. Pod wszystkimi zdjęciami znajdują się dwujęzyczne podpisy wykonane ręcznie.
Prace przy budowie Pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej na pl. Kościuszki trwały od 4 maja do 30 sierpnia 1945 r., a we wrześniu 1945 r. nastąpiło jego uroczyste odsłonięcie. Na zdjęciach pokazano ówczesne otoczenie, które później ulegało zmianom. Już w 1949 r. przeniesiono groby na cmentarz prawosławny przy ul. Smutnej, gdzie powstała kwatera żołnierzy radzieckich. Po wielu latach okazało się, że nie ekshumowano wszystkich pochowanych na pl. Kościuszki. Szczątki kilkudziesięciu żołnierzy odnaleziono dopiero w 2014 r. podczas rewitalizacji placu; również ich pochowano na cmentarzu prawosławnym. Sam pomnik górował nad miastem przez 45 lat; po przemianach ustrojowych został rozebrany na początku lat dziewięćdziesiątych.
Album oznaczony jest numerem inwentarzowym MT/H/735, znajduje się w zbiorach działu historyczno-numizmatycznego Muzeum od 1986 r.
dr Daniel Warzocha
asystent działu historyczno-numizmatycznego
