Ciekawym obiektem związanym z pierwszymi latami działania tomaszowskiego Muzeum Regionalnego (bo taką nazwę wówczas nosiło) po II wojnie światowej jest księga, pierwotnie przygotowana dla Koła Młodzieży Krajoznawczej im. dr. Tytusa Chałubińskiego przy Państwowym Gimnazjum i Liceum Handlowym w Tomaszowie Mazowieckim (dziś I Liceum Ogólnokształcące im. Jarosława Dąbrowskiego).
Księga dużego formatu (35,5 x 22,5 cm, grubość 4 cm) oprawiona została w lniane płótno ozdobione na przedniej stronie okładki haftem krzyżykowym – pośrodku znajduje się ujęty w prostokąt napis KRONIKA / KOŁA / KRAJOZNAW- / CZEGO.”, dookoła ornament składający się z 24 kwiatów, całość otoczona podwójnym czarno-żółtym prostokątem.
Na pierwszej stronie znajduje się wykonany czerwonym tuszem napis ZŁOTA KSIĘGA / MUZEUM / REGIONALNEGO / W / TOMASZOWIE MAZ., niżej narysowany kwiat, w prawym dolnym rogu adnotacja piórem „Nr inw. 20 / Akta muzealne”.
Interesujące są także wpisy na następnych stronach. Dotyczą m.in. darowizn rzeczowych i pieniężnych na rzecz odtwarzanego Muzeum. Dowiadujemy się np., że już 19 czerwca 1945 r. „Zjednoczenie Przemysłu Włókienniczego w Tomaszowie Maz. przeznacza na urządzenie działu przemysłowego w Muzeum Regionalnym im. Antoniego Ostrowskiego, dwa tysiące trzysta złotych, z jednoczesnym życzeniem, aby placówka ta jak najpomyślniej mogła kontynuować swoje plany i być jednym z ogniw odradzającej się nauki i twórczości polskiej”.
To kolejne źródło (obok nielicznych zachowanych arkuszy papieru listowego z tego samego okresu) świadczące, że imię twórcy przemysłowego Tomaszowa Muzeum nosiło już w 1945 r., choć wkrótce (niewątpliwie z powodów politycznych) zmuszone było zrezygnować z tego patronatu. Decyzja z 2007 r. oddaje zatem sprawiedliwość nie tylko Antoniemu hr. Ostrowskiemu, ale także społecznikom z Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego na czele z dr. Janem Piotrem Dekowskim, odbudowującym Muzeum po wojennych zniszczeniach.
Na uwagę zasługuje także wpis dotyczący otwarcia i poświęcenia Muzeum Regionalnego w dniu 26 października 1947 r. wraz z podpisami uczestników. Niestety, trudno dziś zidentyfikować te osoby – poza Janem Ribnerem, prezesem Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Piotrkowie Trybunalskim. Niewykluczone, że podpis „S. Leszczycki” należy do prof. Stanisława Leszczyckiego (1907-1996), wówczas dyrektora Instytutu Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, później m.in. członka prezydium Polskiej Akademii Nauk, wiceministra spraw zagranicznych, twórcy polskiej geografii turyzmu.
Dalej znajdują się wpisy zwiedzających Muzeum z lat 1948-1950. Na pierwszym miejscu czytamy słowa pisarza Gustawa Morcinka z 8 marca 1948 r.: „Włóczyłem się po świecie, zwiedzałem mnóstwo muzeów, lecz tak miłego i ślicznego muzeum – jak w Tomaszowie Mazowieckim – jeszcze nie spotkałem”. Wpisy zwiedzających z całej Polski, a także zagranicy (wycieczka z Rumunii – 11 lipca 1949 r.) urywają się w styczniu 1950 r. Być może to „porzucenie” związane było z upaństwowieniem Muzeum lub jego przeprowadzką z ul. św. Antoniego do Pałacu Ostrowskich. Księga na wiele lat trafiła do szafy i została zapomniana, by po kilkudziesięciu latach trafić do zbiorów działu historyczno-numizmatycznego (otrzymała nr inw. MT/H/3253).
Większa część księgi (kilkaset kart) pozostała niewypełniona. Ogółem zapisane (lub ozdobione bez tekstu) zostały początkowe 32 karty. Poszczególne karty księgi przełożone są bibułką.
Napis na okładce wskazuje, że pierwotnie księga przygotowana była dla Koła Młodzieży Krajoznawczej im. dr. Tytusa Chałubińskiego przy Państwowym Gimnazjum i Liceum Handlowym w Tomaszowie Mazowieckim, ostatecznie przeznaczono ją na kronikę muzealną. Być może zresztą podarowana została Muzeum, z którym Koło było blisko związane. Nawiasem mówiąc, Koło Młodzieży Krajoznawczej przygotowało nową Złotą Księgę, która również znajduje się dziś w zbiorach naszego Muzeum (nr inw. MT/H/2750).
dr Daniel Warzocha
kustosz działu historyczno-numizmatycznego
