W roku 2020 minęła setna rocznica wojny polsko-rosyjskiej oraz osiemdziesiąta rocznica zbrodni katyńskiej. Obydwa wydarzenia łączą się z osobą dr. med. Witolda Szyszkowskiego.
Witold Stanisław Szyszkowski herbu Ostoja urodził się 2 maja 1896 roku w Rozwadowie (dziś część Stalowej Woli w województwie podkarpackim). Był synem Wiktora i Heleny z Kosińskich; dziadek ze strony matki Józef Kosiński walczył w powstaniu styczniowym. W czasie I wojny światowej należał do Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1920 r. był członkiem załogi pociągu sanitarnego nr 7. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem od 1 stycznia 1921 r. W 1924 r. ukończył Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Żonaty z Hanną z Jaszczołtów (zm. 1985), miał dwie córki.
Dr med. Witold Szyszkowski związany był z Tomaszowem Mazowieckim w latach 1930-1939. Mieszkał przy ul. Pałacowej 7 (w połowie lat 30. ulica otrzymała nazwę Polskiej Organizacji Wojskowej). Był lekarzem miejskim, ordynatorem oddziału wewnętrznego i zakaźnego w Szpitalu Miejskim przy ul. św. Antoniego 47, prezesem Oddziału PCK (1931-1936) i lekarzem naczelnym Ubezpieczalni Społecznej (1937-1938). Stał również na czele tomaszowskiego Towarzystwa Przeciwgruźliczego. W 1935 r. staraniem działaczy Towarzystwa zbudowano ośrodek kolonijny zlokalizowany na należącym do miasta dziewiczym terenie leśnym przy wyjeździe z Tomaszowa koło wsi Zawada. Na wniosek dr. Witolda Szyszkowskiego już w trakcie budowy nadano jej nazwę „Zułówek” dla upamiętnienia zmarłego w maju tegoż roku Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Była ona zdrobnieniem nazwy Zułowa na Wileńszczyźnie, miejsca jego urodzin. Sam doktor ofiarował na budowę kolonii sto złotych z własnej kieszeni (ok. 1000 zł w dzisiejszej walucie). Niewątpliwie, jego niespożyta energia sprawiła, że do idei budowy tej kolonii włączył się szeroki ogół tomaszowian. Do wybuchu wojny przez „Zułówek” przewinęło się kilka tysięcy dzieci z biedniejszych rodzin tomaszowskich, a po wojnie funkcjonowały tutaj kolonie letnie prowadzone przez łódzkie zakłady pracy. Dziś po „Zułówku” nie ma śladu.
Dr Szyszkowski nie wahał się także walczyć piórem o warunki zdrowotne i higieniczne, na łamach prasy piętnując m.in. sprzedaż mleka fałszowanego przez dodanie wody, brudnego czy pochodzącego od chorych krów. Podkreślił, że problemu nie da się rozwiązać bez jednoczesnej kontroli nad stanem sanitarnym wiejskich obór dla krów; były to często prymitywne budynki bez światła i wentylacji, a przy tym przerażająco niechlujnie utrzymywane. A skutki mogły być tragiczne w postaci przenoszenia chorób na ludzi.
W 1939 r. Witold Szyszkowski wyjechał do Warszawy, gdzie objął stanowisko inspektora lekarskiego w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Po wybuchu II wojny światowej zmobilizowany jako podporucznik i przydzielony do kadry 4 szpitala okręgowego. Ewakuowany do Brześcia wraz z innymi lekarzami 6 września 1939 r., trafił następnie do niewoli radzieckiej (obóz w Kozielsku). Podzielił los tysięcy polskich oficerów, często przed wojną wykonujących kluczowe dla społeczeństwa zawody – lekarzy, prawników, nauczycieli – zamordowany przez stalinowskich oprawców z NKWD w Katyniu wiosną 1940 r.
W zbiorach Muzeum posiadamy pamiątki po dr. Szyszkowskim: skórzaną teczkę, porcelanową salaterkę i talerzyk (jak wskazują sygnatury, wyprodukowane w manufakturze Kuzniecowa w Dulowie pod Moskwą przed I wojną światową), czysty blankiet recepty z okresu zamieszkiwania w Warszawie, list pisany do rodziny 13 listopada 1934 r. na papierze z nadrukiem oraz fotografie: Witolda Szyszkowskiego (samego lub z rodziną) , a także jego rodziców Wacława i Heleny Szyszkowskich oraz dziadka ze strony matki Józefa Kosińskiego.
Wymienione obiekty przekazane zostały do naszych zbiorów w 2010 roku przez córkę doktora, prof. Marię Szyszkowską, filozofa i senatora RP V kadencji (oznaczone są numerami inwentarzowymi MT/H/2073/1-5 oraz MT/H/2105 – MT/H/2113). Prezentowane były na wystawie czasowej „Tomaszów i tomaszowianie w II wojnie światowej” (wrzesień – grudzień 2019 r.), ponadto niektóre z nich na wystawach „100 lat temu w Tomaszowie” (listopad 2018 – styczeń 2019 r.) i „Almanach Tomaszowa” (wrzesień – listopad 2020 r.).
dr Daniel Warzocha
adiunkt działu historyczno-numizmatycznego
Bibliografia:
Głuska-Bagan M., Filozofia jak kromka chleba, „Pani” 2015, nr 5, https://www.styl.pl/magazyn/news-filozofia-jak-kromka-chleba,nId,1728252 [dostęp: 28.09.2020]
Kobacka B., Polski Czerwony Krzyż w Tomaszowie Mazowieckim. Przeszłość i współczesność, Tomaszów Mazowiecki 2010.
Kobalczyk A., Historie odnalezione Andrzeja Kobalczyka, http://skansenpilicy.pl/historie-odnalezione-andrzeja-kobalczyka-138-142/ [dostęp: 28.09.2020]
Kobalczyk A.,Zułówek, Kaczka, Wąwał… Zapomniane kolonie, http://skansenpilicy.pl/zulowek-kaczka-wawal-zapomniane-kolonie/ [dostęp: 28.09.2020]
http://www.nekrologi-baza.pl/zlista/396 [dostęp: 28.09.2020]
https://www.ogrodywspomnien.pl/index/showd/19352 [dostęp: 28.09.2020]
Ilustracje:
1 – Witold Szyszkowski w mundurze wojskowym, ok. 1920 r.
2 – Witold Szyszkowski w mundurze żołnierza Legii Akademickiej, 1920 r.
3 – Witold Szyszkowski, lata 30. XX w.
4 – Witold Szyszkowski w otoczeniu rodziny, lata 30. XX w.
5 – Witold Szyszkowski z żoną i starszą córką oraz (prawdopodobnie) służącą w Tomaszowie, 1933 r.
6 – Witold Szyszkowski z bratanicą podczas ceremonii jej chrztu w dworze w Kluszkowcach (dziś województwo małopolskie), 1938 r.
7 – Wiktor i Helena z Kosińskich Szyszkowscy, rodzice Witolda Szyszkowskiego, przełom XIX/XX w.
8 – Józef Kosiński, dziadek Witolda Szyszkowskiego, późniejsza kopia zdjęcia z przełomu XIX/XX w.
9 – Druk recepty dr. med. Witolda Szyszkowskiego, okres międzywojenny.
10-11 – List dr. med. Witolda Szyszkowskiego pisany do rodziny 13 listopada 1934 r. (widoczny fragment wycięty w czasie II wojny światowej).
12 – Salaterka z domowego serwisu dr. med. Witolda Szyszkowskiego, XIX/XX w.
13 – Talerzyk z domowego serwisu dr. med. Witolda Szyszkowskiego, XIX/XX w.
14 – Teczka dr. med. Witolda Szyszkowskiego, okres międzywojenny.
