Z okazji 190 rocznicy nadania praw miejskich Tomaszowowi Mazowieckiemu, w kilku słowach przedstawiam wybrane sylwetki malarzy, którzy urodzili się w Tomaszowie albo byli związani z Tomaszowem. Niektórzy się tutaj urodzili i wyemigrowali, inni natomiast przybyli do Tomaszowa i tutaj zamieszkali. Osoby, które w tym artykule są opisane, związane były z Tomaszowem do okresu II wojny światowej.
Pierwszą postacią od której zaczynam prezentację, jest Piotr Michałowski.
Określa się Piotra Michałowskiego jako wielkiego malarza okresu romantyzmu w Polsce. Urodził się w 1800 r., pod Krakowem. Był człowiekiem wszechstronnie wykształconym. Pierwsze nauki rysunku w wieku 13 lat, pobierał u Stachiewicza. Studiował nauki matematyczno-przyrodnicze, ekonomiczne i humanistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Pochodził z bogatej rodziny ziemiańskiej. Rodzina pokładała w Nim inne nadzieje, zupełnie nie związane ze sztuką. Michałowski nie sprzeciwiał się temu choć wiedział, że jest stworzony do malowania.
Możemy zadać pytanie jakie związki łączyły Michałowskiego z Tomaszowem. Otóż był to pierwszy o takiej randze malarz, który odwiedził Tomaszów. Oczywiście w tam czasie – mowa tutaj o początkach wieku XIX, po pierwsze Tomaszów nie był jeszcze miastem, a po drugie Michałowski nie był za życia znanym malarzem, odkryto go dopiero pod koniec XIX w.
Michałowski związany był z Tomaszowem głównie poprzez Rodzinę Ostrowskich, założycieli Tomaszowa. Jakie to były koligacje rodzinne? Otóż Piotr Michałowski po pierwsze, był szwagrem Antoniego Ostrowskiego, gdyż był bratem Antoniny – drugiej żony Antoniego Ostrowskiego.
Michałowski przed udaniem się w podróż do Getyngi, gdzie miał studiować Filologię klasyczną, przyjechał do Tomaszowa, aby pożegnać się ze swoją siostrą Antoniną Ostrowską. Być może była to Jego pierwsza wizyta w Tomaszowie. Tutaj spotkał Julię Olimpię, która była córką z pierwszego małżeństwa, Antoniego i Jego pierwszej żony, Józefy z Morskich Ostrowskiej.
Michałowski najwyraźniej zakochał się w Julii którą poślubił 1 lutego 1831 roku, w Warszawie. I tym samym stał się dla Antoniego Ostrowskiego – szwagrem i zięciem.
Michałowski wielokrotnie odwiedzał Tomaszów z racji sprawowanych funkcji, w latach 1823 – 1831 pracował w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, gdzie pełnił obowiązki naczelnika Oddziału Hutniczego.
Przełom lat 1831/32 był istotnym zwrotem w życiu Piotra Michałowskiego. Był to czas w którym podjął decyzję o swojej dalszej przyszłości, już nie jako znakomity urzędnik państwowy – ekonom, ale postanowił zawodowo poświęcić się sztuce. Co zaowocowało tym, że stał się jednym z najwybitniejszych malarzy polskiego romantyzmu. Był znakomitym portrecistą, malarzem koni i scen batalistycznych. Podczas swoich pobytów w Tomaszowie wykonał wiele rysunków tomaszowskich kuźni i kowali przy pracy. Na swoich pracach przedstawiał mieszczan tomaszowskich oraz malował portrety szwagra i teścia w jednej osobie, czyli Antoniego Ostrowskiego, jak również portretował członków swojej najbliższej rodziny.
W zbiorach tomaszowskiego Muzeum znajduje się tylko 1 praca. Jest to rysunek przedstawiający Antoniego Ostrowskiego na łożu śmierci, wykonany we Francji w 1845 r.
Piotr Michałowski zmarł w 1855 r. został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Wojciech Gerson
Kilka słów poświęcić chcę Wojciechowi Gersonowi, który nie był związany z Tomaszowem, ale w Tomaszowie znajdują się obrazy tego polskiego malarza.
Wojciech Gerson to jeden z czołowych przedstawicieli realizmu w malarstwie polskim, był pejzażystą, historykiem sztuki, pedagogiem. Urodził się w 1831 r. w Warszawie. Był uczniem warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Kształcił się w Petersburgu i w Paryżu. Wrócił do Warszawy w 1858 r., gdzie spędził resztę życia do 1901 r.
Pod okiem Wojciecha Gersona kształciło się wielu przyszłych, wybitnych artystów takich jak Józef Chełmoński, Pankiewicz, Podkowiński czy Wacław Chodkowski, o którym piszę w dalszej części artykułu.
Prace Wojciecha Gersona można oglądać min. w Polskich Muzeach Narodowych w Krakowie, Warszawie, Wrocławiu.
W Tomaszowie znajdują się trzy obrazy, namalowane przez Wojciecha Gersona, dwa w kościele rzymsko – katolickim św. Antoniego oraz jedna praca w ewangelickim kościele Zbawiciela. Obrazy przedstawiają św. Stanisława, św. Antoniego Padewskiego oraz obraz Spotkanie Zmartwychwstałego z Marią Magdaleną, namalowany tuż przed śmiercią, w 1900 roku. Być może w ewangelickim kościele Zbawiciela w Tomaszowie Mazowieckim, znajduje się ostatnie dzieło Wojciecha Gersona.
Warto zajrzeć do kościoła ewangelickiego i zobaczyć obraz na własne oczy. Jest to monumentalne dzieło, namalowane w bardzo wyważonej kolorystyce. Paleta artysty jest bardzo spokojna i subtelna. Możecie państwo obejrzeć ten obraz w oryginale. Znajduje się w ołtarzu głównej nawy kościoła Zbawiciela. Został namalowany na zamówienie pastorowej p. Marii Biedermann.
Na uwagę zasługują wspomniane dwa obrazy św. Stanisława i św. Antoniego które znajdują się w kościele rzymsko-katolickim, pod wezwaniem św. Antoniego w Tomaszowie Maz. Obraz św. Stanisława namalowany przez Wojciecha Gersona w 1878 r, znajduje się w medalionie, górnej części głównego ołtarza, w prezbiterium nawy głównej. Natomiast wchodząc do kościoła św. Antoniego, w transepcie – czyli nawie bocznej, po lewej stronie znajduje się drewniany ołtarz dedykowany św. Antoniemu.
Obok ołtarza w nawie bocznej na pilastrze – inaczej mówiąc na płaskim filarze, możemy zobaczyć dzieło Wojciecha Gersona przedstawiające postać modlącego się św. Antoniego przy klęczniku. Obraz namalowany został w 1878 r. Był kiedyś zasłoną do obrazu św. Franciszka.
WACŁAW CHODKOWSKI, polski malarz który przed laty, zagościł na krótki czas do Tomaszowa Mazowieckiego, zostawiając po sobie nie tylko wspomnienia ale również rysunki, obrazy przedstawiające okolice Tomaszowa, które wykonał w latach 20. XX w.
Wacław Chodkowski urodził się w Kozienicach w 1878r., zm. w 1953r. w Warszawie. Związany był z warszawskim środowiskiem artystycznym.
W 1900 ukończył w Warszawie Szkołę Rysunkową, gdzie kształcił się pod kierunkiem Wojciecha Gersona, Adama Badowskiego i Jana Kazimierza Kauzika. Zajmował pracownię w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych, którego był członkiem. Wystawiał tam po raz pierwszy w 1914 r. swoje prace.
W czasie II wojny światowej, zarówno pracownia, jak i większość prac artysty uległa zniszczeniu. W 1945 r. Wacława Chodkowskiego przyjęto do Związku Polskich Artystów Plastyków na podstawie przedstawionych przez Niego prac malarskich: Pole wilanowskie, Wisła po burzy, Dziewczyna w rogatywce.
Malował głównie pejzaże, portrety. Najczęściej były to prace o nie dużych rozmiarach.
Pocztówki akwarelowe Jego pędzla, stały się niemymi bohaterami książki Tropiciele autorstwa Małgorzaty Karoliny Piekarskiej.
W zbiorach tomaszowskiego Muzeum znajduje się 6 prac, które pochodzą z lat 20.XX w. Trzy pierwsze obrazy stanowią tryptyk.
Antoni Bernard Lubowiecki, to kolejna postać związana artystycznie z Tomaszowem.
Urodził się 20 maja 1889 r w Warszawie, zginął 1942 r. w Auschwitz.
Był leśnikiem, malarzem.
Ukończył Szkołę Handlową w Łodzi , gdzie podjął pracę w tamtejszym banku.
W 1911 r. zapisał się do Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, dwa lata później w 1913 r. uzyskał stypendium artystyczne i wyjechał na rok do Wiednia.
Po powrocie do kraju, Antoni Lubowiecki podjął pracę w 1919 r. w Jabłonnie/k Warszawy. Zatrudnił się jako leśniczy, w majątku Potockich. Od 1923 roku, przeniósł się do Nadleśnictwa Małecz – miejscowości położonej niedaleko Ujazdu, gdzie zamieszkał i pracował jako zarządca części majątku Rodziny Ostrowskich.
Antoni Lubowiecki każdy wolny czas poświęcał sztuce – dużo rysował pastelami, malował akwarelami, temperą i olejami.
Portretował mieszkańców z okolicznych wiosek – nazywał swoje prace „TYPAMI”, np. Typ z Małcza, Lubochni, ze Skrzynek. W tomaszowskim Muzeum w zbiorach działu sztuki, znajduje się kilka obrazów o tej tematyce. Są to głównie portrety wiejskich kobiet i chłopów. Obrazy te można zobaczyć na stałej wystawie sztuki w Gabinecie hr. Ostrowskiego.
Antoni Lubowiecki malował również pejzaże i obrazy religijne. Przykładem są 2 obrazy olejne „Najświętsze Serce Pana Jezusa” i „Św. Michał” które znajdują się w Kościele Parafialnym Wniebowzięcia NMP w Lubochni/ k. Tomaszowa Mazowieckiego.
Towarzystwo Przyjaciół Nauki, Literatury i Sztuki w Tomaszowie Mazowieckim, które zostało założone w 1935 r., przez Antoniego Rączaszka (ostatniego Prezydenta Tomaszowa M. przed wojną i jego żonę Czesławę Niemyską – pisarkę, zorganizowało A. Lubowieckiemu dwie wystawy na których pokazano jego twórczość, pierwsza odbyła się w 1936 r., a druga w 1937 r.
Prace A. Lubowieckiego znajdują się także w Muzeum Teatralnym w Warszawie.
W XIX wieku bracia Warzagerowie osiedlili się w Tomaszowie Mazowieckim i udekorowali wnętrza tutejszej, nie istniejącej dziś Wielkiej Synagogi.
W 1912 roku, na świat przyszedł syn jednego z braci Warzagerów – Zajnwel Ber Warzager – malarz zaliczany do nurtu w sztuce zwanego ekspresjonizmem. Był również twórcą plakatów. Zajnwel Warzager z Tomaszowem związany był do okresu studiów. Malarstwo studiował w Warszawie w latach 1936-38. Po zakończonych studiach prezentował prace na wystawie, w swoim rodzinnym mieście, w Tomaszowie w 1938 i 1939 r. W czasie II wojny był więźniem obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie – szczęśliwie przeżył . Po wojnie w 1946 do 47 podjął studia, na wydziale malarstwa w Mediolanie. W rok później od 1948 do 1958 sprawował funkcję dyrektora Muzeum Sztuki Współczesnej w Hajfie. W kolejnych latach wystawiał prace na wystawach zbiorowych i indywidualnych min. w Antwerpii, Kolonii, w Berlinie. Zmarł w 1988 r. w Izraelu.
W zbiorach muzealnych nie posiadamy prac tego artysty. Mamy natomiast jedną pracę Myriam Rozenblum która jest związana z rodziną Warzagerów. Myriam Rosenblum ur. się w Paryżu w 1936r. i tam też zmarła w 2008 r.
Była francuską malarką pochodzenia polsko-żydowskiego. Co łączyło Ją z Tomaszowem Mazowieckim? Pochodziła z Rodziny Fogielów. Była córką tomaszowianina Chaima Fogiela i Zysli z Warzagerów Fogielowej (ur. 1911 r. w Tomaszowie Mazowieckim).
Myriam Rozenblum była zatem, siostrzenicą znanego malarza żydowskiego Zajnwela Bera Warzagera (1912–1988), tomaszowianina z urodzenia i jednego z najwybitniejszych malarzy żydowskich XX wieku.
Myriam Rozenblum kontynuowała chlubne tradycje artystyczne tomaszowskiej rodziny Warzagerów (która wydała światu – licznych artystów-malarzy).
Myriam Rozenblum na początku swojej twórczości próbowała kopiować dzieła wielkich mistrzów Pierre Auguste Renoira, Vincentego Van Gogha czy Marca Chagalla. Kiedy całkowicie poświęciła się malarstwu i odnalazła własną drogę artystyczną, zaczęła przedstawiać sceny z życia Żydów, mieszkających na terenach wschodniej Europy.
W zbiorach muzealnych znajduje się jeden obraz Pejzaż nadmorski z 1975 r.
Pejzaż nadmorski 1975, olej/płótno
Kazimierz Sadłowski, malarz i działacz społeczny związanym z Tomaszowem. Urodził się w 1870 roku w Pokrzywnicy, dawnym powiecie iłżeckim.
Był człowiekiem o wielu talentach. Był przede wszystkim nauczycielem, malarzem, skrzypkiem i działaczem społecznym.
W 1890 r. ukończył Seminarium Nauczycielskie w Solcu. Następnie dokształcał się w Krakowie. W pierwszych latach międzywojennych uczestniczył w kursach polonistycznych w Wejherowie i Toruniu. Początkowo podjął pracę na wsi koło Tomaszowa. Ale po uzyskaniu Dyplomu Nauczyciela Szkół Średnich w 1903 r., przeniósł się do Tomaszowa, gdzie objął obowiązki profesora, w nowoutworzonej Szkole Handlowej, obejmującej 7 klas.
W późniejszym czasie szkołę przekształcono w Gimnazjum Humanistyczne, w którym uczył jęz. polskiego i matematyki.
Kazimierz Sadłowski studiował grafikę i malarstwo olejne u prof. Ziomka. Malarstwo uprawiał z wielką pasją. Na płótnach możemy podziwiać stare kościoły, pałace, młyny oraz inną starą zabudowę, a także pejzaże.
W zbiorach muzeum w Tomaszowie znajduje się kilka prac Jego pędzla. Niektóre można zobaczyć na wystawach stałych.
Kazimierz Sadłowski zm. 29 sierpnia 1946 roku w Tomaszowie Mazowieckim, gdzie został pochowany na Cmentarzu przy ul. Smutnej.
Ten artykuł kończę, zaprezentowaniem sylwetki prof. Tadeusza Seweryna, który odegrał bardzo ważną rolę w życiu kulturalnym i społecznym naszego miasta. Dla najstarszej placówki kultury, mowa tu o Muzeum – to postać szczególna.
To właśnie prof. Tadeusz Seweryn ur. w 1894 r. tuż po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej przybył do Tomaszowa i na krótko związał się z naszym miastem. To właśnie Tadeusz Seweryn jako człowiek wszechstronnie wykształcony w dziedzinie etnografii, malarstwa, grafiki, muzeologii, i jako badacz sztuki ludowej założył Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim w 1927 r., było to muzeum o charakterze regionalnym i tak jest do dziś.
W Tomaszowie, Tadeusz Seweryn związany był z Seminarium Nauczycielskim, założył Koło Krajoznawcze, prowadził badania terenowe z młodzieżą, które zaowocowały pierwszymi eksponatami, które później stały się zbiorami muzealnymi. W zbiorach działu sztuki znajdują się dwie Jego grafiki. Są to Echo leśne i Duch lasów – obie prace zostały wykonane w technice drzeworytu, datowane na rok 1929. Nota bene był to rok w którym Tadeusz Seweryn opuścił Tomaszów i na stałe przeniósł się do Krakowa. Tam podjął pracę w Muzeum Etnograficznym. A grafiki które wymieniłam, Muzeum pozyskało w darze, w 1977 roku od córki profesora Tadeusza Seweryna.
Grażyna Srebrzyńska – dział sztuki
