„Doktor Kościoła” – „Święty od znajdowania” czyli Święty Antoni  w zbiorach tomaszowskiego Muzeum

Opublikowano: 12 czerwca 2020

13 czerwca w kalendarzu powszechnym Kościoła obchodzone jest  wspomnienie czyli „imieniny” Świętego Antoniego  z Padwy –  niezwykle popularnego na świecie zakonnika , choć samemu Antoniemu nie specjalnie o popularność w życiu chodziło.   W roku 1947 ,
w siedemset lat po jego kanonizacji,  papież Pius XII ogłosił świętego Antoniego   „ doktorem Kościoła”, nazwał go „ Ewangelicznym Doktorem” bowiem „mówiono o nim, że gdyby wszystkie święte pisma uległy zniszczeniu, Antoni mógłby podyktować je swojemu sekretarzowi . Dotyczyło to znajomości przez niego Pisma Świętego, ale także tego, że żył ewangelią”. Był najlepszym przyjacielem św. Franciszka z Asyżu, głosił liczne kazania, które dzięki szczególnemu darowi wymowy gromadziły wokół niego tłumy.  Miał świetną pamięć, szeroką wiedzę i silny głos. Z tego powodu nazywano go „młotem na heretyków”.  To Antoni Padewski o najtrudniejszych sprawach mówił tak prosto, że prościej się nie da.  A zadziwiał tym, że kochali go wieśniacy i królowie jednocześnie.

Takiego św. Antoniego –  niezwykle autentycznego i  inteligentnego  zakonnika przybliżę w artykule.

 

Antoni z PadwyAntoni Padewski, właśc. Fernando Martins de Bulhões, pol. Ferdynand Bulonne urodził się w  Portugalii, w Lizbonie w roku 1195. Zmarł 13 czerwca 1231 r. w Arcelli koło Padwy. To portugalski teologfranciszkaninświęty Kościoła katolickiegoprezbiter i doktor Kościoła.

Do grona świętych zaliczono go w niespełna rok po śmierci i był to najkrótszy proces kanonizacyjny w historii, który dokonany  został przez  papieża Grzegorza IX.

Antoni pochodził z zamożnej, szlacheckiej rodziny. Na chrzcie dano mu imię Fernando. W roku 1212 wstąpił do zakonu Kanoników Regularnych św. Augustyna. Studiował dzieła klasyków łacińskich i święte księgi. W związku z częstymi odwiedzinami krewnych i niemożnością skupienia się na nauce, młody zakonnik poprosił przełożonych o przeniesienie do Opactwa Świętego Krzyża w Coimbrze (ówczesnej stolicy Portugalii). Święcenia kapłańskie otrzymał w roku 1219.  W tym czasie młody duchowny poznał pięciu franciszkanów podążających do Maroka, aby nauczać muzułmanów. Ogromne wrażenie na  wywarł Ferdynandzie ich prosty i ubogi, ale jednocześnie pogodny styl życia. Rok później otrzymał wieści, że zginęli oni śmiercią męczeńską. Uczestniczył w ich pogrzebie. W 1220 opuścił zakon kanoników regularnych św. Augustyna i wstąpił do zakonu franciszkanów  zwanego Zakonem Braci Mniejszych. Miał nadzieję na wyjazd misyjny do Afryki i poniesienia tam śmierci męczeńskiej za głoszenie Ewangelii. W zakonie franciszkańskim przyjął imię Antoni i rozpoczął studiowanie myśli św. FranciszkaPisma Świętego.

Wkrótce wyruszył do Maroka, aby tam nauczać. Gdy znalazł się na kontynencie afrykańskim ciężko się rozchorował i kilka miesięcy leżał w łóżku. Choroba nie pozwoliła mu kontynuować podróży. Musiał pogodzić się z faktem, że nie będzie misjonarzem. Podjął decyzję o powrocie do Portugalii. W trakcie podróży sztorm spowodował , że trafił na Sycylię. Stąd wyruszył do Asyżu,  gdzie  Franciszek , założyciel Zakonu Braci Mniejszych, zwołał kapitułę generalną. Antoni uczestniczył w zgromadzeniu jako pokorny zakonnik nie zwracając na siebie szczególnej uwagi. Po skończonej kapitule oddał się pod opiekę brata Gracjana, prowincjała Emilii i Romanii, który zabrał ze sobą Antoniego do górskiego klasztoru w Monte Paolo w pobliżu Forli. Czas tam spędzony Antoni wykorzystał na pogłębienie życia wewnętrznego i dla swoich studiów. Ze szczególnym zamiłowaniem realizował pracę duszpasterską i kaznodziejską. Jego kazania stały się popularne. Przygotowując kazania posługiwał się „metodą konkordancji tematycznej”  – łączył ze sobą cztery rodzaje tematyki: historię Starego Testamentu oraz trzy części Mszy św. – introit, epistołę i ewangelię. Szczególny dar wymowy gromadził przy nim wielkie tłumy. Czasem w kazaniach uczestniczyło do 30 tysięcy słuchaczy. Przełożeni wysłali zakonnika w celu głoszenia Ewangelii  najpierw do Rimini i Mediolanu , następnie do Lombardii. Antoni pracował jako wykładowca na uniwersytetach w Montpellier i Tuluzie. Słysząc o tak  wyróżniającym się  bracie własnego zakonu, Franciszek z Asyżu mianował  Antoniego pierwszym nauczycielem teologii dla braci mniejszych, mistrzem franciszkanów. Pracował też jako wysłannik kapituły do papieża Grzegorza IX, który nazwał kazania  Antoniego szkatułką Biblii i nakazał mu pisać kazania na dni świąt. 30 maja 1227 mianowano go prowincjałem obszaru Emilia-Romania. Przez trzy kolejne lata Antoni pisał kazania niedzielne. Trudy długich podróży misyjnych, wyczerpywały zakonnika. Ponieważ podupadł na zdrowiu, zmuszony został do zamieszkania na wsi koło Padwy, by nabrać sił. Tu w koronie pobliskiego drzewa Antoni poprosił o wyciosanie jakby krzesła, które stało się ulubionym miejscem przebywania. Ze względu na stan zdrowia kaznodziei, w czerwcu 1230 r.  papież zwolnił go z obowiązku pisania kazań. Antoni osiadł w klasztorze Świętej Marii w Padwie. Następnego roku ciężko zachorował na puchlinę wodną i zmarł, mając 36 lat. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją. Pochowano go w Padwie w kościółku Matki Bożej. Na miejscu grobu św. Antoniego w Padwie wznosi się poświęcona jego czci bazylika, jedno z najpopularniejszych sanktuariów w Europie.

W niecały rok po śmierci zakonnika, 30 maja 1232 roku, papież Grzegorz IX zaliczył go w poczet świętych. O tak szybkiej kanonizacji zadecydowało wiele cudów i łask, jakich wierni doznawali na grobie św. Antoniego. Komisja papieska stwierdziła w tak krótkim czasie: 5 uzdrowień z paraliżu, 7 wypadków przywrócenia niewidomym wzroku, 3 głuchym słuchu, 2 niemym mowy, uzdrowienie 2 epileptyków i 2 wypadki wskrzeszenia umarłych.  Papież Grzegorz IX w 1233 roku wyznaczył dzień jego dorocznej pamiątki na 13 czerwca.  Natomiast Sykstus V w 1586 r. włączył jego święto do kalendarza powszechnego Kościoła.

W 1981 r. przeprowadzone zostały badania szczątków Świętego Antoniego, dzięki którym ustalono, że zakonnik mierzył  190 cm wzrostu, miał pociągłą twarz i ciemnobrązowe włosy. Na kolanach wykryte zostały cienkie pęknięcia, spowodowane prawdopodobnie długim klęczeniem.

Św. Antoni Padewski jest patronem zakonów franciszkanów i antoninek oraz wielu bractw; Padwy, Lizbony, Padeborn, Splitu; jest patronem dzieci, górników, małżeństw, narzeczonych, położnic, ubogich, podróżnych, ludzi i rzeczy zaginionych.

Patronuje ok. 150 parafiom na terenie Polski. Święty Antoni ustanowiony został też patronem miast: Jasła (od 1996), Rybnika (od 2007), Lipna (od 2009), Brodnicy (od 2014), Przeworska (od 2015) i Tomaszowa Mazowieckiego (od 2015)

W ikonografii św. Antoni przedstawiany jest w habicie franciszkańskim; często z Matką Bożą;

czasami trzyma Dzieciątko Jezus, które według legendy pewnej nocy  nawiedziło Antoniego i ucałowało go zapewniając o miłości Boga. Z tej właśnie przyczyny święty jest przedstawiany z małym Jezusem z Nazaretu na ręku.

Inne wizerunki to Antoni jako kaznodzieja, czy też głoszący kazanie do ryb , co jest nawiązaniem do legendy z życia zakonnika, wg której pewnego razu, gdy Antoni na plaży koło Rimini chciał przemówić do tłumu, chęć słuchania wyraziło tylko kilka osób. Nagle ryby wystawiły głowy z morskiej wody i słuchały, co mówi kaznodzieja. To wydarzenie miało spowodować nawrócenie się mieszkańców Rimini.

Podobnie, legendą jest zniewolenie muła, żeby oddał cześć Najświętszemu Sakramentowi, by w ten sposób zawstydzić heretyka. Tradycja „ Chlebków św. Antoniego” związana jest również z legendą. Według jednego z podań niespełna dwuletni synek pewnej kobiety wpadł do misy z wodą i się utopił. Zrozpaczona kobieta podniosła jego ciało i zaczęła modlić się do św. Antoniego, aby przywrócił jej dziecko do życia, a ona w zamian przekaże biednym tyle mąki, ile waży chłopiec. Dziecko ożyło i tak narodziła się tradycja „Chlebków św. Antoniego”.

 

Atrybutami  św. Antoniego są: księga, lilia, serce, ogień – symbol gorliwości, bochen chleba, osioł, ryba.

 

W zbiorach działu etnograficznego Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. A. hr. Ostrowskiego znajduje ok 20 przedstawień św. Antoniego. Wszystkie są niezwykle  piękne i cenne.   Jednak na szczególną uwagę zasługują te, które pozyskał w latach czterdziestych ówczesny kierownik Muzeum –  Jan Piotr Dekowski.

Wśród nich są m.in.:

Rzeźba „Święty Antoni” ( nr inwentarza MT/E/1301) – to stojąca postać św. Antoniego, ubranego w długi habit, trzymająca na lewym ręku Dzieciątko Jezus. W prawej, lekko zgiętej ręce trzyma kwiat. Stopu zaznaczone. Rzeźba, wykonana z drewna lipowego w 1908 r. przez Grzegorza Pawlika z Kraśnicy, pomalowana jest na brązowo. Pozyskana  do zbiorów muzealnych w 1948 r.

„ Święty Antoni z Dzieciątkiem Jezus” ( nr inwentarza MT/E/833) – obraz – oleodruk przedstawia św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus. Z boku stoi stół przykryty obrusem. Na nim umieszczono księgę, czaszkę i  kwiat prawdopodobnie lilię. Na podłodze leży ceber i kropidło obok.   Na drugim planie widać księdza idącego do chorego, grupkę ludzi oraz klęczącą łanię. Tłem jest niebo i postacie aniołów. Obraz jest wyrobem fabrycznym. Pozyskany został do zbiorów Muzeum w 1947 r.

„ św. Antoni” ( nr inwentarza MT/E/850) –  obrazek sakralny, owalny , z wypukłym szkłem. Owal obwiedziony metalową taśmą. Tył obrazka to tektura  oklejona czarnym materiałem – suknem, na którym widnieje papierowy obrazek z wizerunkiem św. Antoniego Padewskiego. U góry nad obrazkiem ząbki i promienie ze złotego brokatu. U dołu znajduje się wianuszek ze sztucznych główek różowych i białych kwiatków z żółtymi środkami oraz zielone listki. Tego typu obrazki sprzedawano na odpustach i jarmarkach. Obiekt pozyskany do zbiorów w 1946 r.

 

Warte uwagi są także obiekty zgromadzone przez p. Wiesławę Bogurat, starszego kustosza  działu etnograficznego i dyrektora Muzeum do 2014r. Poniżej szczegóły dotyczące kilku z nich:

„ Święty Antoni Padewski” ( nr inwentarza MT/E/8577/7)  – obrazek sakralny produkcji rzemieślniczej, wykonany techniką druku. Przedstawia świętego Antoniego Padewskiego w brązowym habicie, stojącego przy kolumnie z Dzieciątkiem Jezus. U dołu kwiat lilii  i róży oraz napis „ Święty Antoni Padewski”.  Po drugiej stronie zamieszczony jest tekst modlitwy do Świętego. Obiekt pozyskany do zbiorów Muzeum w 2005 r.

„ Święty Antoni Padewski” ( nr inwentarza MT/8577/8) – obrazek sakralny, papierowy wykonany techniką drukarską, czarno – biały. Przedstawia świętego Antoniego Padewskiego w habicie z aureolą nad głową, niosącego w rękach Dzieciątko Jezus. Na dole tekst modlitwy. Obok sygnatura i cyfra 140. Obrazek pochodzi prawdopodobnie z lat 30. XX wieku.

Pozyskany do zbiorów Muzeum w roku 2004.

„Święty Antoni” ( nr inwentarza MT /E/8364) – obrazek sakralny, wyrób rzemieślniczy,  zakupiony w Częstochowie, w okresie międzywojennym, wykonany z tektury, blachy i szkła. Owalny, z wypukłym szkłem, pod którym umieszczono obrazek święty przedstawiający świętego Antoniego. Zakonnik ubrany jest w brązowy habit. Na rękach trzyma Dzieciątko Jezus. Całość otacza girlanda kwiatów w kolorze wyblakłym różowym i cielistym. Obrazki tego typu dawniej służyły jako dekoracja w izbie ludowej . Zawieszano je między dużymi obrazami.  Obiekt pozyskany do zbiorów w 1993 r.

 

Zabytki przedstawiające „ Świętego od znajdowania” stanowią część pięknej kolekcji wizerunków Świętych, która jest systematycznie wzbogacana o nowe muzealia.  Mam nadzieję, że niebawem będzie można je podziwiać na wystawie poświęconej patronom naszych imion, której scenariusz  jest  obecnie przygotowywany.

 

Kończąc przytoczę słowa, a właściwie parafrazę słów św. Antoniego z Padwy, który  twierdził, że „jeśli jakiś  przedmiot czy kwestia nie jest warta poruszenia nieba i ziemi –  należy ją zostawić. Bez żalu  trzeba ją porzucić i zapomnieć. Życie to chwila. Szkoda ją przegapić na coś, co w ostateczności nie jest warte grama uwagi. Ale jeśli  się czuje, że ucieka  coś  istotnego, ważnego, bez czego życie traci sens – trzeba się przedzierać, szukać, nie ustępować”.

 

Dorota Bill – Skorupa

Dyrektor Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. A. hr. Ostrowskiego

 

Bibliografia:

„ Święci na każdy dzień. Patroni naszych imion”, V. Schauber, H.M. Schindler, s. 290- 293, Warszawa 2000 ( Biblioteka Muzeum  Tomaszowie Mazowieckim im. A. hr. Ostrowskiego, MT/B/8096)

Karty katalogu naukowe muzealiów etnograficznych

https://www.brewiarz.katolik.pl/czytelnia/swieci/06-13.php3

https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Padewski

 

 

 

 

 

 

Zobacz również

Wyjątkowy plenerowy spektakl w pałacu Ostrowskich „u Hrabiego”!
1 czerwca 2023 r. tomaszowianie będą mieli niepowtarzalną możliwość obejrzenia wyjątkowego spektaklu pt. „u Hrabiego”. Jest to wydarzenie plenerowe, którego...
Więcej

Partnerzy

Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Koło Filatelistyczne Kalejdoskop Kulturalny Reymont Moniuszko Park Rodego Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Filia w Piotrkowie Trybunalskim Tu honorujemy Kartę Dużej Rodziny

Kontakt

Muzeum w Tomaszowie Maz. im. Antoniego hr. Ostrowskiego

ul. POW 11/15
97-200 Tomaszów Mazowiecki

Godziny otwarcia

Pon. nieczynne dla zwiedzających
Wt. 10:00 – 15:45
Śr. 10:00 – 15:45
Czw. 10:00 – 15:45
Pt. 10:00 – 15:45
(od 1 kwietnia do 31 października w godz. 10:00 – 17:45)
Sob. 10:00 – 15:45
Niedz. 10:00 – 15:45

Biuro czynne od poniedziałku do piątku w godzinach: 8:00 – 16:00

Bilety

Bilet wstępu do Muzeum – normalny 10,00 zł/os.
Bilet wstępu do Muzeum – ulgowy 5,00 zł/os.
Bilet za warsztaty muzealne 8,00 zł/os.
Bilet za lekcje muzealne 4,00 zł/os.
Bilet z Kartą Dużej Rodziny 3,00 zł/os.
Dzieci do lat 7 (zwiedzanie indywidualne) wstęp bezpłatny
We wtorek wstęp bezpłatny
Oprowadzanie z przewodnikiem 30,00 zł
Karta Tomaszowianina 5,00 zł/os.
Karta Tomaszowianina Rodzina 3+ – rodzice (opiekunowie) 5,00 zł/os., dzieci wstęp bezpłatny
Karta Młodego Tomaszowianina wstęp bezpłatny
Karta Tomaszowianina Seniora wstęp bezpłatny