13 czerwca w kalendarzu powszechnym Kościoła obchodzone jest wspomnienie czyli „imieniny” Świętego Antoniego z Padwy – niezwykle popularnego na świecie zakonnika , choć samemu Antoniemu nie specjalnie o popularność w życiu chodziło. W roku 1947 ,
w siedemset lat po jego kanonizacji, papież Pius XII ogłosił świętego Antoniego „ doktorem Kościoła”, nazwał go „ Ewangelicznym Doktorem” bowiem „mówiono o nim, że gdyby wszystkie święte pisma uległy zniszczeniu, Antoni mógłby podyktować je swojemu sekretarzowi . Dotyczyło to znajomości przez niego Pisma Świętego, ale także tego, że żył ewangelią”. Był najlepszym przyjacielem św. Franciszka z Asyżu, głosił liczne kazania, które dzięki szczególnemu darowi wymowy gromadziły wokół niego tłumy. Miał świetną pamięć, szeroką wiedzę i silny głos. Z tego powodu nazywano go „młotem na heretyków”. To Antoni Padewski o najtrudniejszych sprawach mówił tak prosto, że prościej się nie da. A zadziwiał tym, że kochali go wieśniacy i królowie jednocześnie.
Takiego św. Antoniego – niezwykle autentycznego i inteligentnego zakonnika przybliżę w artykule.
Antoni z Padwy, Antoni Padewski, właśc. Fernando Martins de Bulhões, pol. Ferdynand Bulonne urodził się w Portugalii, w Lizbonie w roku 1195. Zmarł 13 czerwca 1231 r. w Arcelli koło Padwy. To portugalski teolog, franciszkanin, święty Kościoła katolickiego, prezbiter i doktor Kościoła.
Do grona świętych zaliczono go w niespełna rok po śmierci i był to najkrótszy proces kanonizacyjny w historii, który dokonany został przez papieża Grzegorza IX.
Antoni pochodził z zamożnej, szlacheckiej rodziny. Na chrzcie dano mu imię Fernando. W roku 1212 wstąpił do zakonu Kanoników Regularnych św. Augustyna. Studiował dzieła klasyków łacińskich i święte księgi. W związku z częstymi odwiedzinami krewnych i niemożnością skupienia się na nauce, młody zakonnik poprosił przełożonych o przeniesienie do Opactwa Świętego Krzyża w Coimbrze (ówczesnej stolicy Portugalii). Święcenia kapłańskie otrzymał w roku 1219. W tym czasie młody duchowny poznał pięciu franciszkanów podążających do Maroka, aby nauczać muzułmanów. Ogromne wrażenie na wywarł Ferdynandzie ich prosty i ubogi, ale jednocześnie pogodny styl życia. Rok później otrzymał wieści, że zginęli oni śmiercią męczeńską. Uczestniczył w ich pogrzebie. W 1220 opuścił zakon kanoników regularnych św. Augustyna i wstąpił do zakonu franciszkanów zwanego Zakonem Braci Mniejszych. Miał nadzieję na wyjazd misyjny do Afryki i poniesienia tam śmierci męczeńskiej za głoszenie Ewangelii. W zakonie franciszkańskim przyjął imię Antoni i rozpoczął studiowanie myśli św. Franciszka i Pisma Świętego.
Wkrótce wyruszył do Maroka, aby tam nauczać. Gdy znalazł się na kontynencie afrykańskim ciężko się rozchorował i kilka miesięcy leżał w łóżku. Choroba nie pozwoliła mu kontynuować podróży. Musiał pogodzić się z faktem, że nie będzie misjonarzem. Podjął decyzję o powrocie do Portugalii. W trakcie podróży sztorm spowodował , że trafił na Sycylię. Stąd wyruszył do Asyżu, gdzie Franciszek , założyciel Zakonu Braci Mniejszych, zwołał kapitułę generalną. Antoni uczestniczył w zgromadzeniu jako pokorny zakonnik nie zwracając na siebie szczególnej uwagi. Po skończonej kapitule oddał się pod opiekę brata Gracjana, prowincjała Emilii i Romanii, który zabrał ze sobą Antoniego do górskiego klasztoru w Monte Paolo w pobliżu Forli. Czas tam spędzony Antoni wykorzystał na pogłębienie życia wewnętrznego i dla swoich studiów. Ze szczególnym zamiłowaniem realizował pracę duszpasterską i kaznodziejską. Jego kazania stały się popularne. Przygotowując kazania posługiwał się „metodą konkordancji tematycznej” – łączył ze sobą cztery rodzaje tematyki: historię Starego Testamentu oraz trzy części Mszy św. – introit, epistołę i ewangelię. Szczególny dar wymowy gromadził przy nim wielkie tłumy. Czasem w kazaniach uczestniczyło do 30 tysięcy słuchaczy. Przełożeni wysłali zakonnika w celu głoszenia Ewangelii najpierw do Rimini i Mediolanu , następnie do Lombardii. Antoni pracował jako wykładowca na uniwersytetach w Montpellier i Tuluzie. Słysząc o tak wyróżniającym się bracie własnego zakonu, Franciszek z Asyżu mianował Antoniego pierwszym nauczycielem teologii dla braci mniejszych, mistrzem franciszkanów. Pracował też jako wysłannik kapituły do papieża Grzegorza IX, który nazwał kazania Antoniego szkatułką Biblii i nakazał mu pisać kazania na dni świąt. 30 maja 1227 mianowano go prowincjałem obszaru Emilia-Romania. Przez trzy kolejne lata Antoni pisał kazania niedzielne. Trudy długich podróży misyjnych, wyczerpywały zakonnika. Ponieważ podupadł na zdrowiu, zmuszony został do zamieszkania na wsi koło Padwy, by nabrać sił. Tu w koronie pobliskiego drzewa Antoni poprosił o wyciosanie jakby krzesła, które stało się ulubionym miejscem przebywania. Ze względu na stan zdrowia kaznodziei, w czerwcu 1230 r. papież zwolnił go z obowiązku pisania kazań. Antoni osiadł w klasztorze Świętej Marii w Padwie. Następnego roku ciężko zachorował na puchlinę wodną i zmarł, mając 36 lat. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją. Pochowano go w Padwie w kościółku Matki Bożej. Na miejscu grobu św. Antoniego w Padwie wznosi się poświęcona jego czci bazylika, jedno z najpopularniejszych sanktuariów w Europie.
W niecały rok po śmierci zakonnika, 30 maja 1232 roku, papież Grzegorz IX zaliczył go w poczet świętych. O tak szybkiej kanonizacji zadecydowało wiele cudów i łask, jakich wierni doznawali na grobie św. Antoniego. Komisja papieska stwierdziła w tak krótkim czasie: 5 uzdrowień z paraliżu, 7 wypadków przywrócenia niewidomym wzroku, 3 głuchym słuchu, 2 niemym mowy, uzdrowienie 2 epileptyków i 2 wypadki wskrzeszenia umarłych. Papież Grzegorz IX w 1233 roku wyznaczył dzień jego dorocznej pamiątki na 13 czerwca. Natomiast Sykstus V w 1586 r. włączył jego święto do kalendarza powszechnego Kościoła.
W 1981 r. przeprowadzone zostały badania szczątków Świętego Antoniego, dzięki którym ustalono, że zakonnik mierzył 190 cm wzrostu, miał pociągłą twarz i ciemnobrązowe włosy. Na kolanach wykryte zostały cienkie pęknięcia, spowodowane prawdopodobnie długim klęczeniem.
Św. Antoni Padewski jest patronem zakonów franciszkanów i antoninek oraz wielu bractw; Padwy, Lizbony, Padeborn, Splitu; jest patronem dzieci, górników, małżeństw, narzeczonych, położnic, ubogich, podróżnych, ludzi i rzeczy zaginionych.
Patronuje ok. 150 parafiom na terenie Polski. Święty Antoni ustanowiony został też patronem miast: Jasła (od 1996), Rybnika (od 2007), Lipna (od 2009), Brodnicy (od 2014), Przeworska (od 2015) i Tomaszowa Mazowieckiego (od 2015)
W ikonografii św. Antoni przedstawiany jest w habicie franciszkańskim; często z Matką Bożą;
czasami trzyma Dzieciątko Jezus, które według legendy pewnej nocy nawiedziło Antoniego i ucałowało go zapewniając o miłości Boga. Z tej właśnie przyczyny święty jest przedstawiany z małym Jezusem z Nazaretu na ręku.
Inne wizerunki to Antoni jako kaznodzieja, czy też głoszący kazanie do ryb , co jest nawiązaniem do legendy z życia zakonnika, wg której pewnego razu, gdy Antoni na plaży koło Rimini chciał przemówić do tłumu, chęć słuchania wyraziło tylko kilka osób. Nagle ryby wystawiły głowy z morskiej wody i słuchały, co mówi kaznodzieja. To wydarzenie miało spowodować nawrócenie się mieszkańców Rimini.
Podobnie, legendą jest zniewolenie muła, żeby oddał cześć Najświętszemu Sakramentowi, by w ten sposób zawstydzić heretyka. Tradycja „ Chlebków św. Antoniego” związana jest również z legendą. Według jednego z podań niespełna dwuletni synek pewnej kobiety wpadł do misy z wodą i się utopił. Zrozpaczona kobieta podniosła jego ciało i zaczęła modlić się do św. Antoniego, aby przywrócił jej dziecko do życia, a ona w zamian przekaże biednym tyle mąki, ile waży chłopiec. Dziecko ożyło i tak narodziła się tradycja „Chlebków św. Antoniego”.
Atrybutami św. Antoniego są: księga, lilia, serce, ogień – symbol gorliwości, bochen chleba, osioł, ryba.
W zbiorach działu etnograficznego Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. A. hr. Ostrowskiego znajduje ok 20 przedstawień św. Antoniego. Wszystkie są niezwykle piękne i cenne. Jednak na szczególną uwagę zasługują te, które pozyskał w latach czterdziestych ówczesny kierownik Muzeum – Jan Piotr Dekowski.
Wśród nich są m.in.:
Rzeźba „Święty Antoni” ( nr inwentarza MT/E/1301) – to stojąca postać św. Antoniego, ubranego w długi habit, trzymająca na lewym ręku Dzieciątko Jezus. W prawej, lekko zgiętej ręce trzyma kwiat. Stopu zaznaczone. Rzeźba, wykonana z drewna lipowego w 1908 r. przez Grzegorza Pawlika z Kraśnicy, pomalowana jest na brązowo. Pozyskana do zbiorów muzealnych w 1948 r.
„ Święty Antoni z Dzieciątkiem Jezus” ( nr inwentarza MT/E/833) – obraz – oleodruk przedstawia św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus. Z boku stoi stół przykryty obrusem. Na nim umieszczono księgę, czaszkę i kwiat prawdopodobnie lilię. Na podłodze leży ceber i kropidło obok. Na drugim planie widać księdza idącego do chorego, grupkę ludzi oraz klęczącą łanię. Tłem jest niebo i postacie aniołów. Obraz jest wyrobem fabrycznym. Pozyskany został do zbiorów Muzeum w 1947 r.
„ św. Antoni” ( nr inwentarza MT/E/850) – obrazek sakralny, owalny , z wypukłym szkłem. Owal obwiedziony metalową taśmą. Tył obrazka to tektura oklejona czarnym materiałem – suknem, na którym widnieje papierowy obrazek z wizerunkiem św. Antoniego Padewskiego. U góry nad obrazkiem ząbki i promienie ze złotego brokatu. U dołu znajduje się wianuszek ze sztucznych główek różowych i białych kwiatków z żółtymi środkami oraz zielone listki. Tego typu obrazki sprzedawano na odpustach i jarmarkach. Obiekt pozyskany do zbiorów w 1946 r.
Warte uwagi są także obiekty zgromadzone przez p. Wiesławę Bogurat, starszego kustosza działu etnograficznego i dyrektora Muzeum do 2014r. Poniżej szczegóły dotyczące kilku z nich:
„ Święty Antoni Padewski” ( nr inwentarza MT/E/8577/7) – obrazek sakralny produkcji rzemieślniczej, wykonany techniką druku. Przedstawia świętego Antoniego Padewskiego w brązowym habicie, stojącego przy kolumnie z Dzieciątkiem Jezus. U dołu kwiat lilii i róży oraz napis „ Święty Antoni Padewski”. Po drugiej stronie zamieszczony jest tekst modlitwy do Świętego. Obiekt pozyskany do zbiorów Muzeum w 2005 r.
„ Święty Antoni Padewski” ( nr inwentarza MT/8577/8) – obrazek sakralny, papierowy wykonany techniką drukarską, czarno – biały. Przedstawia świętego Antoniego Padewskiego w habicie z aureolą nad głową, niosącego w rękach Dzieciątko Jezus. Na dole tekst modlitwy. Obok sygnatura i cyfra 140. Obrazek pochodzi prawdopodobnie z lat 30. XX wieku.
Pozyskany do zbiorów Muzeum w roku 2004.
„Święty Antoni” ( nr inwentarza MT /E/8364) – obrazek sakralny, wyrób rzemieślniczy, zakupiony w Częstochowie, w okresie międzywojennym, wykonany z tektury, blachy i szkła. Owalny, z wypukłym szkłem, pod którym umieszczono obrazek święty przedstawiający świętego Antoniego. Zakonnik ubrany jest w brązowy habit. Na rękach trzyma Dzieciątko Jezus. Całość otacza girlanda kwiatów w kolorze wyblakłym różowym i cielistym. Obrazki tego typu dawniej służyły jako dekoracja w izbie ludowej . Zawieszano je między dużymi obrazami. Obiekt pozyskany do zbiorów w 1993 r.
Zabytki przedstawiające „ Świętego od znajdowania” stanowią część pięknej kolekcji wizerunków Świętych, która jest systematycznie wzbogacana o nowe muzealia. Mam nadzieję, że niebawem będzie można je podziwiać na wystawie poświęconej patronom naszych imion, której scenariusz jest obecnie przygotowywany.
Kończąc przytoczę słowa, a właściwie parafrazę słów św. Antoniego z Padwy, który twierdził, że „jeśli jakiś przedmiot czy kwestia nie jest warta poruszenia nieba i ziemi – należy ją zostawić. Bez żalu trzeba ją porzucić i zapomnieć. Życie to chwila. Szkoda ją przegapić na coś, co w ostateczności nie jest warte grama uwagi. Ale jeśli się czuje, że ucieka coś istotnego, ważnego, bez czego życie traci sens – trzeba się przedzierać, szukać, nie ustępować”.
Dorota Bill – Skorupa
Dyrektor Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. A. hr. Ostrowskiego
Bibliografia:
„ Święci na każdy dzień. Patroni naszych imion”, V. Schauber, H.M. Schindler, s. 290- 293, Warszawa 2000 ( Biblioteka Muzeum Tomaszowie Mazowieckim im. A. hr. Ostrowskiego, MT/B/8096)
Karty katalogu naukowe muzealiów etnograficznych
https://www.brewiarz.katolik.pl/czytelnia/swieci/06-13.php3
https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Padewski
