„INSUREKCJA. OD KOŚCIUSZKI DO REYMONTA” to tytuł wystawy czasowej zorganizowanej w ramach obchodów setnej rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę, a zrealizowana dzięki Państwu Ewie Załęskiej – Szczepka (ciotecznej wnuczce Wł. St. Reymonta) i Andrzejowi Szczepka, którzy udostępnili niezwykle interesujące, prywatne zbiory kolekcjonerskie.
Założeniem ekspozycji jest przedstawienie dwóch ważnych w dziejach Polski postaci. Tadeusz Kościuszko i Władysław St. Reymont – osobowości żyjące w innym okresie historycznym, różniące się pochodzeniem, profesją i wykształceniem. Co ich łączy? Obaj wpisali się w karty historii Polski i świata, obaj zyskali poparcie i szacunek chłopów.
Tadeusz Kościuszko (1746–1817) – inżynier wojskowy, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej, generał lejtnant wojska Rzeczypospolitej Obojga Narodów, generał major w Dywizji Wielkopolskiej w 1792 roku, generał brygady Armii Kontynentalnej Stanów Zjednoczonych oraz ceniony fortyfikator. Był konsekwentnym rzecznikiem dokonania w Polsce szybkiej i daleko posuniętej reformy stosunków włościańskich. 8 maja 1794 r. w liście do Franciszka Sapiehy tak napisał
„ Lud do sprawy publicznej przywiązać należy. … Nic (bardziej od Ojczyzny) drogiego mieć nie można; krewni, przyjaciele, majątek, życie nawet są niczym obok jej wolności, całości i niepodległości” ( Poradnik bibliotekarza, czerwiec 1967 r.)
Władysław Stanisław Reymont (1867 – 1925) – pisarz, prozaik i nowelista, Laureat Nagrody Nobla za „ epos ludowy” „ Chłopi”. Jako pierwszy noblista wstąpił w szeregi Polskiego Stronnictwa Ludowego PIAST w 1925 r.. Był po Tadeuszu Kościuszce ( nadano mu legitymację nr 1) drugim „działaczem ponad podziałami” szanowanym przez chłopów. Reymont stał się dla chłopów tym, „ który upomniał się o ich honor, godność, prawo do życia w spokoju i dostatku”. Pisarz zapytany o ukochane dzieło nie powiedział „ Chłopi” czy „ Ziemia obiecana”, ale „ Rok 1794”. To właśnie w trzytomowej powieści ukazał deklarację Kościuszki, proklamację powstania w Krakowie, bitwę racławicką i wydarzenia z 17 i 18 kwietnia 1794 r. w Warszawie. Według Henryka Markiewicza „ Rok 1794” to „zbeletryzowany reportaż dziejowy, ubogacony barwnością obrazu historyczno – obyczajowego”, wskazujący na zainteresowanie pisarza Tadeuszem Kościuszką i dążeniami wolnościowymi Polaków . Autor „ Chłopów” tak pisał: Powieściami historycznymi pragnąłem pokrzepić ducha narodowego, podnieść go przykładem bojowników o wolność i niepodległość, bohaterstwem tych, którzy spieszyli na ratunek rozszarpywanej ojczyzny” ( Longina Ordon „ Kościuszkowska trylogia Wł. St. Reymonta” s. 71, Wł. St. Reymont pierwszy noblista Niepodległej Warszawa 2015).
Na wystawie poprzez zdjęcia, rysunki, książki i unikatowe walory filatelistyczne ukazane zostały nie tylko sylwetki T. Kościuszki i Wł. St. Reymonta, ale także ważne wydarzenia historyczne oraz zrywy wolnościowe od Sejmu Czteroletniego do dwudziestolecia międzywojennego.
Serdecznie dziękuję Państwu Ewie Załęskiej – Szczepka i Andrzejowi Szczepce za użyczenie niezwykle cennych, unikatowych obiektów z prywatnej kolekcji oraz za pomysł i współorganizację wystawy „INSUREKCJA. OD KOŚCIUSZKI DO REYMONTA”.
Dorota Bill – Skorupa
Dyrektor Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. A. hr. Ostrowskiego
