Sztandary i pieczęcie. Aktywność społeczna tomaszowian w ostatnim stuleciu

Opublikowano: 7 marca 2024

Sztandar to znak państwa, jednostki wojskowej, instytucji, szkoły czy stowarzyszenia; sztandar istnieje tylko w jednym egzemplarzu – tak mówi encyklopedyczna definicja. Równie ważne jak reprezentowanie określonej instytucji jest istnienie w jednym egzemplarzu. Sztandar symbolizuje, uosabia daną instytucję, będąc zarazem obiektem unikatowym, wykonywanym indywidualnie. Tradycyjnie z reguły tkano je ręcznie, a sposób ich wykonania można określić artystycznym. Sztandar składa się z płata i drzewca zakończonego głowicą (często  z godłem państwowym). Płat ma różne wzory na obu stronach, przeważnie obszyty jest frędzlą. W drzewce nierzadko wbijano gwoździe pamiątkowe.

Pieczęć z kolei to znak własnościowy i rozpoznawczy osoby fizycznej lub prawnej, wyciskany za pomocą stempla (tłoku pieczętnego). Stanowi świadectwo wiarygodności – nadaje moc prawną pismu lub dokumentowi. Jest również środkiem zabezpieczającym nienaruszalność zamkniętego pisma lub przedmiotu. Pieczęcie odbijane są dziś najczęściej w tuszu, rzadziej w laku, w którym kiedyś odbijano je powszechnie; zupełnie wyjątkowe jest używanie pieczęci suchych, tłoczonych bezpośrednio na papierze. Większość pieczęci powstaje w jednym egzemplarzu (jeżeli specyfika instytucji wymaga używania kilku jednakowych – powinny być opatrzone cechą wyróżniającą). Powstają w specjalistycznych zakładach usługowych – pieczątki do tuszu można zamówić „od ręki” w każdym mieście, ale metalowe pieczęcie urzędowe dla całej Polski wciąż wykonywane są w jednym miejscu – Mennicy Polskiej w Warszawie.

Ze sztandarami i pieczęciami stykaliśmy się wielokrotnie. Większość z nas kojarzy sztandary z okresem nauki szkolnej, gdzie towarzyszyły wszystkim ważnym wydarzeniom i uroczystościom. Z kolei pieczęcie różnego rodzaju towarzyszą nam przy załatwianiu rozmaitych spraw urzędowych.

Na wystawie prezentujemy sztandary odzwierciedlające różne aspekty aktywności tomaszowian w ciągu ostatniego stulecia. Są tu sztandary instytucji oświatowych, harcerstwa, organizacji społecznych i politycznych. Najstarszym i najcenniejszym jest sztandar Seminarium Nauczycielskiego z 1928 r., zaginiony w czasie II wojny światowej, po kilkudziesięciu latach odnaleziony w Muzeum Wojskowym w Wiedniu i odzyskany dla Tomaszowa. Z okresu międzywojennego pochodzą też sztandary Związku Inwalidów Wojennych i Stowarzyszenia Byłych Więźniów Politycznych. Największa liczba sztandarów pochodzi z okresu PRL – na uwagę zasługuje m.in. sztandar Miejskiej Rady Narodowej w Tomaszowie z 1967 r., organizacji partyjnych, związkowych (w tym „Solidarności” z „Wistomu”), harcerstwa, szkół, RKS „Lechia” czy PTTK.  Z okresu III RP pochodzą trzy sztandary – Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego, Stronnictwa Narodowego i Gimnazjum nr 2 im. Ireny Sendlerowej.

Uzupełnieniem tej części wystawy są fotografie z poświęcenia sztandarów: Hufca Harcerek (1947) i NSZZ „Solidarność” (1981).

Prezentujemy także gwoździe pamiątkowe z drzewców Cechu Rzeźniczo-Wędliniarskiego i Szkoły Powszechnej im. Mikołaja Reja z lat 30. XX w.

Pieczęcie reprezentują przekrój niemal dwóch wieków. Najstarsze wprawdzie nie pochodzą z Tomaszowa, lecz ziemi rawskiej, opoczyńskiej i kieleckiej. Są wśród nich pieczęcie kościelne, cechowe i urzędowe. Zbierane były przez dr. Jana Piotra Dekowskiego i znajdowały się wśród najwcześniej zgromadzonych obiektów naszego Muzeum. Duży zbiór obejmują pieczęcie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (jednej z nich towarzyszy opatrzona nią legitymacja z 1948 r.) i Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Do unikatów należą pieczęcie z okresu II wojny światowej: Obwodu Opoczno (kryptonim Port) Armii Krajowej i Kasy Podatkowej w Tomaszowie Mazowieckim. Prezentujemy także pieczęcie naszego Muzeum z okresu PRL.

Wystawę oglądać można od 8 marca do 5 maja 2024 r. w godzinach otwarcia Muzeum.

dr Daniel Warzocha

kustosz działu historyczno-numizmatycznego

Zobacz również

Kartka pocztowa z Auschwitz – tłumaczenie
Publikujemy treść kartki pocztowej wysłanej 27 października 1943 r. z niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau przez 19-letnią tomaszowiankę Irenę Kańską. „Moja...
Więcej
Cześć i chwała Bohaterom! Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej
14 lutego 2025 r. po raz pierwszy obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej. Nowe święto państwowe zostało uchwalone 9...
Więcej

Partnerzy

Kontakt

Muzeum w Tomaszowie Maz. im. Antoniego hr. Ostrowskiego

ul. POW 11/15
97-200 Tomaszów Mazowiecki

Godziny otwarcia

Pon. nieczynne dla zwiedzających
Wt. 9:00 – 16:00
Śr. 9:00 – 16:00
Czw. 9:00 – 16:00
Pt. 9:00 – 16:00
Sob. 10:00 – 16:00
Niedz. 10:00 – 16:00

Biuro czynne od poniedziałku do piątku w godzinach: 8:00 – 16:00

Bilety

Bilet wstępu do Muzeum – normalny 10,00 zł/os.
Bilet wstępu do Muzeum – ulgowy 5,00 zł/os.
Bilet za warsztaty muzealne 10,00 zł/os.
Bilet za warsztaty muzealne dla Muzealnej Akademii Malucha 8,00 zł/os.
Bilet za lekcje muzealne 5,00 zł/os.
Bilet z Kartą Dużej Rodziny 3,00 zł/os.
Dzieci do lat 7 (zwiedzanie indywidualne) wstęp bezpłatny
We wtorek wstęp bezpłatny
Oprowadzanie z przewodnikiem 30,00 zł
Karta Tomaszowianina 5,00 zł/os.
Karta Tomaszowianina Rodzina 3+ – rodzice (opiekunowie) 5,00 zł/os., dzieci wstęp bezpłatny
Karta Młodego Tomaszowianina wstęp bezpłatny
Karta Tomaszowianina Seniora wstęp bezpłatny