Sztandar to znak państwa, jednostki wojskowej, instytucji, szkoły czy stowarzyszenia; sztandar istnieje tylko w jednym egzemplarzu – tak mówi encyklopedyczna definicja. Równie ważne jak reprezentowanie określonej instytucji jest istnienie w jednym egzemplarzu. Sztandar symbolizuje, uosabia daną instytucję, będąc zarazem obiektem unikatowym, wykonywanym indywidualnie. Tradycyjnie z reguły tkano je ręcznie, a sposób ich wykonania można określić artystycznym. Sztandar składa się z płata i drzewca zakończonego głowicą (często z godłem państwowym). Płat ma różne wzory na obu stronach, przeważnie obszyty jest frędzlą. W drzewce nierzadko wbijano gwoździe pamiątkowe.
Pieczęć z kolei to znak własnościowy i rozpoznawczy osoby fizycznej lub prawnej, wyciskany za pomocą stempla (tłoku pieczętnego). Stanowi świadectwo wiarygodności – nadaje moc prawną pismu lub dokumentowi. Jest również środkiem zabezpieczającym nienaruszalność zamkniętego pisma lub przedmiotu. Pieczęcie odbijane są dziś najczęściej w tuszu, rzadziej w laku, w którym kiedyś odbijano je powszechnie; zupełnie wyjątkowe jest używanie pieczęci suchych, tłoczonych bezpośrednio na papierze. Większość pieczęci powstaje w jednym egzemplarzu (jeżeli specyfika instytucji wymaga używania kilku jednakowych – powinny być opatrzone cechą wyróżniającą). Powstają w specjalistycznych zakładach usługowych – pieczątki do tuszu można zamówić „od ręki” w każdym mieście, ale metalowe pieczęcie urzędowe dla całej Polski wciąż wykonywane są w jednym miejscu – Mennicy Polskiej w Warszawie.
Ze sztandarami i pieczęciami stykaliśmy się wielokrotnie. Większość z nas kojarzy sztandary z okresem nauki szkolnej, gdzie towarzyszyły wszystkim ważnym wydarzeniom i uroczystościom. Z kolei pieczęcie różnego rodzaju towarzyszą nam przy załatwianiu rozmaitych spraw urzędowych.
Na wystawie prezentujemy sztandary odzwierciedlające różne aspekty aktywności tomaszowian w ciągu ostatniego stulecia. Są tu sztandary instytucji oświatowych, harcerstwa, organizacji społecznych i politycznych. Najstarszym i najcenniejszym jest sztandar Seminarium Nauczycielskiego z 1928 r., zaginiony w czasie II wojny światowej, po kilkudziesięciu latach odnaleziony w Muzeum Wojskowym w Wiedniu i odzyskany dla Tomaszowa. Z okresu międzywojennego pochodzą też sztandary Związku Inwalidów Wojennych i Stowarzyszenia Byłych Więźniów Politycznych. Największa liczba sztandarów pochodzi z okresu PRL – na uwagę zasługuje m.in. sztandar Miejskiej Rady Narodowej w Tomaszowie z 1967 r., organizacji partyjnych, związkowych (w tym „Solidarności” z „Wistomu”), harcerstwa, szkół, RKS „Lechia” czy PTTK. Z okresu III RP pochodzą trzy sztandary – Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego, Stronnictwa Narodowego i Gimnazjum nr 2 im. Ireny Sendlerowej.
Uzupełnieniem tej części wystawy są fotografie z poświęcenia sztandarów: Hufca Harcerek (1947) i NSZZ „Solidarność” (1981).
Prezentujemy także gwoździe pamiątkowe z drzewców Cechu Rzeźniczo-Wędliniarskiego i Szkoły Powszechnej im. Mikołaja Reja z lat 30. XX w.
Pieczęcie reprezentują przekrój niemal dwóch wieków. Najstarsze wprawdzie nie pochodzą z Tomaszowa, lecz ziemi rawskiej, opoczyńskiej i kieleckiej. Są wśród nich pieczęcie kościelne, cechowe i urzędowe. Zbierane były przez dr. Jana Piotra Dekowskiego i znajdowały się wśród najwcześniej zgromadzonych obiektów naszego Muzeum. Duży zbiór obejmują pieczęcie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (jednej z nich towarzyszy opatrzona nią legitymacja z 1948 r.) i Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Do unikatów należą pieczęcie z okresu II wojny światowej: Obwodu Opoczno (kryptonim Port) Armii Krajowej i Kasy Podatkowej w Tomaszowie Mazowieckim. Prezentujemy także pieczęcie naszego Muzeum z okresu PRL.
Wystawę oglądać można od 8 marca do 5 maja 2024 r. w godzinach otwarcia Muzeum.
dr Daniel Warzocha
kustosz działu historyczno-numizmatycznego
