Wśród pochowanych na cmentarzu katolickim przy ulicy Smutnej w Tomaszowie Mazowieckim znajduje się Władysław Łokczewski. Dzisiaj jest w tym mieście postacią niemal zapomnianą. Na nagrobku (w kwaterze 8, rząd 6) pod jego nazwiskiem widnieje tylko lapidarna inormacja o tym, że był pułkownikiem Wojska Polskiego. Jednak bliższe poznanie drogi życiowej Wł. Łokczewskiego wykazuje, iż wniósł on znaczący wkład w dzieło odzyskania przez Polskę niepodległości. Zapisał się pozytywnie także w historii Tomaszowa Mazowieckiego. Dlatego ze wszech miar ta postać zasługuje na przypomnienie i godne upamiętnienie.
Władysław Antoni Łokczewski, syn Zygmunta i Leokadii Marianny z Hamburgów urodził się 16 maja 1871 roku w Jędrzejowie (Kieleckie). Jego ojciec był muzykiem; najpierw pierwszym skrzypkiem w moskiewskiej operze, a następnie kapelmistrzem pułkowej okiestry. Władysław miał braci: Kazimierza, Wacława, Stanisława i Zygmunta oraz siostry: Zofię i Marię. W 1882 roku Wł. Łokczewski rozpoczął naukę w Aleksandrowskiej Szkole Realnej w Smoleńsku, którą ukończył w 1891 roku.
Dalsze swoje losy związał z wojskiem. W latach 1892-1894 uczył się w szkole podchorążych w Kazaniu. Ukończył także kurs dla dowódców kompanii w Kijowie. Następnie rozpoczął służbę w 168 myrhorodzkim pułku piechoty w Kijowie, wchodzącym w skład 42 dywizji piechoty. W latach 1894-1914 przechodził kolejne szczeble kariery wojskowej w tymże pułku, zaczynając od stopnia podchorążego aż do podpułkownika. Pełnił m.in. funkcje dowódcy kompanii, a potem szkoły podoficerskiej. W międzyczasie zarządzał magazynami kooperatywy oficerskiej przy dowództwie kijowskiego okręgu wojskowego.
Po wybuchu I wojny światowej ppłk Władysław Łokczewski został dowódcą batalionu walczącego na froncie galicyjskim. Był dwukrotnie ranny. Po raz pierwszy stało się to 27 listopada 1914 roku pod wsią Zawada. Wskutek drugiego zranienia – w dniu 27 kwietnia 1915 roku pod Przemyślem, Wł. Łokczewski trafił do niewoli austriackiej. Przebywał w niej do 30 listopada 1918 roku. Po zwolnieniu wrócił do swojej rodziny w Kijowie, by w następnym roku po wielu perypetiach dostać się wraz z nią do Polski.
Nie zabrakło Władysława Łokczewskiego w szeregach obrońców Ojczyzny podczas wojny polsko-bolszewickiej. Pomimo kontuzji odniesionych w latach I wojny światowej, w dniu 20 stycznia 1920 roku wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego. Został mianowany komendantem miasta Kowla. W marcu tego samego roku otrzymał przydział do Wydziału VB Dowództwa Okręgu Generalnego Lublin, skąd został skierowany do komendy obozu zbiorczego dezerterów w Kraśniku. Od października do listopada 1920 roku był komendantem Stacji Rozdzielczej Jeńców w Siedlcach. W listopadzie tegoż roku objął komendę Sekcji Poboru i Uzupełnień Ministerstwa Spraw Wojskowych. Od 10 grudnia 1920 roku pełnił funkcję komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień Brzeziny z siedzibą w Tomaszowie Mazowieckim (macierzysta jednostka – 30 Pułk Piechoty Strzelców Kaniowskich). Jednocześnie zajmował stanowisko komendanta Garnizonu WP w Tomaszowie Mazowieckim.
Od 1 czerwca 1922 roku ppłk Wł. Łokczewski przebywał na trzymiesięcznym urlopie emerytalnym, a z dniem 1 sierpnia 1922 roku został przeniesiony w stan spoczynku. Zachował prawo do noszenia munduru, a w dniu 7 listopada 1923 roku awansował do stopnia pułkownika w stanie spoczynku.
Po przejściu na emeryturę wojskową Wł. Łokczewski podjął w 1922 roku pracę w Tomaszowskiej Fabryce Sztucznego Jedwabiu. Pracował w niej na stanowisku kierowniczym do wybuchu II wojny światowej. Po 1945 roku przez pewien czas działał w tomaszowskim związku emerytów, a w 1951 roku zamieszkał w Warszawie, gdzie zmarł 10 sierpnia 1958 roku. Został pochowany na cmentarzu katolickim przy ulicy Smutnej w Tomaszowie Mazowieckim. Zgodnie z wyrażoną przez niego wolą złożono go do grobu w jego mundurze wojskowym.
W dniu 1 września 1903 roku Władysław Łokczewski zawarł w Jędrzejowie związek małżeński z Zofią Salomeą z domu Wodzyńską. Małżeństwo zamieszkało w Kijowie, gdzie doczekało się dwóch córek: Marii Haliny (ur. 31 lipca 1906 roku) i Janiny Salomei (ur. 5 listopada 1910 roku). W 1919 roku Wł. Łokczewski wraz z żoną i córkami przyjechał z Kijowa do Polski. W 1920 roku Wł. Łokczewski zamieszkał wraz z nimi w Tomaszowie Mazowieckim (najpierw przy Pl. Kościuszki 15, a w 1933 roku przy ul. Św. Antoniego 12).
W rodzinnym grobie na tomaszowskim cmentarzu obok Władysława Łokczewskiego spoczywają: jego żona – Zofia Salomea (zmarła w 1947 roku), córka Maria Halina z męża Borowska (zmarła w 1987 roku) i zięć – Lucjan Borowski (zmarły w 1993 roku). Druga córka Wł. Łokczewskiego – Janina Salomea z męża Orłowska zmarła w 1984 roku i została pochowana w innej części cmentarza przy ulicy Smutnej.
x x x
Do opracowania biogramu Władysława Łokczewskiego posłużyły zarówno dokumenty uzyskane z państwowych archiwów, jak też dokumenty i fotografie przechowywane we własnych archiwach rodzin: Borowskich i Orłowskich, a udostępnione przez wnuczkę Władysława Łokczewskiego, Monikę Orłowską-Majdak. Wykorzystano także informacje zachowane w pamięci jego żyjących wnuków.
Andrzej Kobalczyk
Źródła:
_ Centralne Archiwum Wojskowe WBH sygn. 957. Listy Kwalifikacyjne z lat 1921-1922, [cyt. za:] W. Jarno, Garnizon Wojska Polskiego w Tomaszowie Mazowieckim w latach 1918-1939, Łódź 2019, s. 54.
– Karta meldunkowa Wł. Łokczewskiego. APTM, Akta miasta Tomaszowa, gr. III, kartoteka mieszkańców, sygn. 3096.
– Odpis karty ewidencyjnej Wł. Łokczewskiego, poświadczony 3 maja 1924 roku przez Powiatową Komisję Uzupełnień Brzeziny z siedzibą w Tomaszowie Mazowieckim. Archiwum rodzinne.
– Duplikat świadectwa ukończenia przez Wł. Łokczewskiego Aleksandrowskiej Smoleńskiej Szkoły Realnej w dniu 3 lipca 1891 roku, wydany 7 maja 1892 roku. Archiwum rodzinne.
– Zaświadczenie o odniesieniu rany przez Wł. Łokczewskiego, wydane 27 listopada 1914 roku przez Lazaret 42 Dywizji Piechoty armii rosyjskiej. Archiwum rodzinne.
– Podanie Wł. Łokczewskiego o przyjęcie do pracy w Tomaszowskiej Fabryce Sztucznego Jedwabiu z 19 czerwca 1922 roku (APTM TFSJ zesp.48 sygn. 915, prośby o przyjęcie do pracy z lat 1921-1923).
– dowód osobisty Wł. Łokczewskiego, wydany przez Starostwo Brzezińskie 17 września 1926 roku. Archiwum rodzinne.
– Legitymacja uprawniająca Wł. Łokczewskiego do zniżek za przejazd koleją, wydana 27 lutego 1957 roku przez Prezydium Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy. Archiwum rodzinne.
Ilustracje:
1. Władysław Łokczewski jako uczeń szkoły realnej w Smoleńsku. Zdjęcie z ok. 1885 roku. Zbiory rodzinne.
2. Rodzina Łokczewskich na zdjęciu z ok. 1890 roku. Siedzący pośrodku z lewej – Zygmunt Łokczewski, po prawej – jego żona Leokadia. Wśród stojących drugi z lewej ich syn Władysław. Archiwum rodzinne.
3. Władysław Łokczewski z żoną Zofią z domu Wodzyńską. Zdjęcie z ok. 1903 roku. Archiwum rodzinne.
4. Ppłk Władysław Łokczewski w polskim mundurze. Zdjęcie z 1922 roku. Archiwum rodzinne.
5. Władysław Łokczewski na zdjęciu w dowodzie osobistym (1926 rok). Archiwum rodzinne.
6. Karta meldunkowa Władysława Łokczewskiego. Zbiory APTM.
7. Władysław Łokczewski (pierwszy z prawej) wraz z rodziną na przystani Tomaszowskiego Towarzystwa Wioślarskiego. Zdjęcie z końca lat 30 ub. wieku. Archiwum rodzinne.
8. Władysław Łokczewski (w białym kapeluszu) ze swoimi podwładnymi z TFSJ na podmiejskiej wycieczce. Zdjęcia z drugiej połowy lat 30 ub. wieku. Archiwum rodzinne.
9. Władysław Łokczewski na zdjęciu z drugiej połowy lat 40. Archiwum rodzinne.
10. Legitymacja Władysława Łokczewskiego z 1957 roku.
11. Grób rodzinny Łokczewskich na cmentarzu przy ul. Smutnej w Tomaszowie Mazowieckim. Zdjęcie z 2024 roku. Foto: Marian Fronczkowski.
