225 lat temu, 6 lipca 1798 r. Tomasz Ostrowski – właściciel dóbr ujezdzkich, założyciel Kuźnic Tomaszowskich (dających początek przyszłemu Tomaszowowi Mazowieckiemu), a wcześniej podskarbi nadworny koronny, członek Rady Nieustającej i Straży Praw, poseł na Sejm Czteroletni – otrzymał z rąk króla Prus Fryderyka Wilhelma III dziedziczny tytuł hrabiowski. W wyniku rozbiorów dobra ujezdzkie stały się częścią prowincji Prusy Południowe, a Ostrowscy – poddanymi króla pruskiego. Nadanie Tomaszowi Ostrowskiemu tytułu hrabiego było częścią polityki zjednywania sobie polskich elit przez nową władzę. Pruskie panowanie okazało się jednak nietrwałe, a hrabiowie Ostrowscy pozostali wierni polskiemu patriotyzmowi. Tomasz nie odwiedził nawet monarchy w Piotrkowie – to Fryderyk Wilhelm III musiał pofatygować się do Ujazdu.
Ród Ostrowskich od wieków pieczętował się herbem Rawa. Tytuł hrabiowski łączył się z przyjęciem tego właśnie herbu w odmianie hrabiowskiej. Nad tarczą herbową znalazła się dziewięciopałkowa hrabiowska korona, a po bokach dzicy mężowie – jako trzymacze heraldyczne.
32 lata później, w tym samym dniu i miesiącu Tomaszów uzyskał prawa miejskie. Wydarzyło się to 193 lata temu – 6 lipca 1830 r. Właścicielem Tomaszowa, już wówczas znaczącego ośrodka włókienniczego, był syn Tomasza – Antoni hr. Ostrowski. Sytuacja polityczna była już także zupełnie inna. Dobra ujezdzkie, przekazane Antoniemu przez ojca w prezencie ślubnym w 1805 r., wchodziły w skład Królestwa Polskiego, połączonego unią personalną z Rosją. Toteż w imieniu cesarza Mikołaja I (jako króla polskiego) wydany został akt nadania praw miejskich. Tomaszów stał się odtąd Tomaszowem Mazowieckim. Niestety, podniesienia Tomaszowa do rangi miejskiej nie doczekała piękna Józefa z Morskich hr. Ostrowska, ukochana pierwsza żona Antoniego. To wzniesiony dla niej pałac stał się centralnym punktem nowego ośrodka, gdzie dziedzic – senator kasztelan Królestwa Polskiego podpisywał kontrakty wieczysto-dzierżawne z osadnikami – specjalistami w dziedzinie włókiennictwa, aktywnie uczestnicząc w dziele uprzemysłowienia ziem środkowej Polski.
Uroczystość ogłoszenia aktu odbyła się wprawdzie dopiero 8 września 1830 r., nie zmienia to jednak faktu znaczenia daty 6 lipca jako rocznicy wydarzeń tak niezmiernie ważnych dla początków Tomaszowa Mazowieckiego.
dr Daniel Warzocha
kustosz działu historyczno-numizmatycznego
Ilustracje:
1 – Tomasz hr. Ostrowski (wg portretu Marcella Bacciarellego, kopia pędzla Leona Biedrońskiego z końca XIX w., zbiory Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. Antoniego hr. Ostrowskiego).
2 – Fryderyk Wilhelm III (wg portretu nieznanego malarza, LWL-Preußenmuseum Minden, Nordrhein-Westfalen, Wikimedia Commons).
3-11 – Dyplom hrabiowski Tomasza Ostrowskiego (Archiwum Główne Akt Dawnych)
12 – Antoni hr. Ostrowski (litografia Jeana-François Villaina z lat 30. XIX w., zbiory Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. Antoniego hr. Ostrowskiego).
13 – Mikołaj I (wg portretu Franza Krügera, Ermitaż, Sankt Petersburg, Wikimedia Commons).
14-20 – Akt nadania praw miejskich dla Tomaszowa Mazowieckiego (Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. Antoniego hr. Ostrowskiego).
21-22 – Herb hrabiów Ostrowskich (Rawa odmieniona) z dyplomu Tomasza hr. Ostrowskiego (1798) oraz „Księgi herbowej rodów polskich” Juliusza hr. Ostrowskiego (1901).
